Асыл мұра

24.05.2025

Абай Құнанбайұлының шығармаларын хатқа түсіріп, бүгінге жеткізген адам – Мүрсейіт Бікеұлы. Осы кісінің бір беттік жазбасы 1957 жылы жазушы Мұхтар Әуезовтің бас­тамасымен Қазақ КСР Ғылым академиясы Тіл және әдебиет институты әзірлеуімен Қазақ Мем­ лекеттік көркем әдебиет баспасынан жарық көрген ақынның екітомдық толық жинағының І томының 209-бетіне жарияланыпты (суретте).

Ескеретін дүние – биыл дана Абайдың дү­ние­ге келгеніне 180 жыл толса, Мүрсейіт Біке­ұлы­ның туғанына – 165 жыл. 1995 жылы жа­рық көр­ген «Абай» эн­ци­клопедиясының 422 бе­тінде: «Мүрсейіт (Нүрсейіт) Бікеұлы 1860 жылы туған, 1917 жылы өмір­ден өткен. Абай өлеңдерін қағазға түсіріп, бүгінгі ұрпаққа жет­кізуге орасан зор еңбек сіңірген. Мүрсейіттің жетінші атасы – Әнет баба, Абайдың же­тінші атасы Әйтекпен бірге туы­сады. Мүрсейіт әуелі Семейде орыс мектебінде төрт жыл оқып, кейін Бұ­харада білім алған. Се­мей оязының кеңсесінде тіл­маш әрі писарь, мектепте мұға­лім болған. Абай оны ауылына ал­дырып, бала оқытқан», делі­ніпті.

Жазушы Мұхтар Әуезов «Мүрсейіттің еңбегі асыл мұра» десе, академик Әлкей Марғұлан «Мүрсейіт болмаса, Абай шы­ғар­­маларының жарық көруі қи­ын болар еді», деп жоғары баға беріпті.

Ал 1957 жылы жарық көрген жоғарыдағы екітомдықтың алғы сөзін жазған Мұхтар Әуезов: «Мүрсейіт жазып қалдырған Абай шығармаларының үш қол­жазбасы бар. Мұның біріншісі 1905 жылы қағаздың екі жақ бетіне қатар жазылған қалың дәптер. Нөмірленген бет саны – 200. Бірақ арасында кейбір беттер түсіп жоғалып кеткен. Екінші қолжазба – 1907 жылы қағаз бетіне түскен. Бұл да қағаздың екі жақ бетіне бірдей жазылған. Нөмірлеуі бо­йын­ша 232 бет. Мұнда да түскен, жоғалған беттер бар. Үшіншісі – 1910 жылғы қолжазба. Бұл да дәптердің екі бетіне қатар жа­зылған. Бет саны – 204.

1907 және 1910 жылғы қол­жазбаның екеуі де қара сөздерден басталды. Көшірменің үшеуі де арабтың ескі емлесімен, бір кісінің қолымен жазылған. Қолжазбаның бірінде бар, екін­шісінде жоқ шығарма өте аз кез­де­седі. Негізінде үш қолжазба бірін-бірі қайталайды», деп жазыпты.

Осы оқиға туралы Әрхам Ысқақұлының естелігінде: «1905 жылы жаз шығып киіз үй тіккенде Кәкітай «Абылайша» қос тіккізіп, Мүрсейіт молланы шақыртып алып: сен мына біз жинаған Абай өлеңдерін реттеп жаз деп, оңаша қосқа отырғызады. Мүрсейіт асықпайтын, сұлу жазатын адам еді», десе, Уә­сила Мағауияқызының есте­лігінде, өткен ғасыр басында Алаш қай­раткері Әлихан Бөкей­хан­ның атсалысуымен 1909 жылы Петербор қаласында И.Бора­ганскийдің бас­паханасынан басылып шыққан «Абайдың алғашқы кітабы» осы Мүрсейіт қолжазбасы негізінде жарық көрген дейді.

Latest to this topic: