Ұлттық валютаның күтпеген құбылысы күн тәртібіндегі өзекті тақырыпқа айналды. Теңге бірнеше апта бойы тұрақты түрде нығая түсуде. Бүгін ресми курс 508 теңге, ал бір апта бұрын 518 теңге болған. Осылайша, теңге бір апта ішінде айтарлықтай нығайған. Нарықтағы жағдай халықтың долларды жаппай сатып алуына итермелеп жатыр. Бұл туралы экономистер не дейді? Caravan.kz медиа порталының тілшісі анықтап көрді.

Сарапшылардың айтуынша, теңгенің қазіргі нығаюы толықтай спекуляциялық инвестициялық операциялармен, яғни carry trade деп аталатын механизммен байланысты. Шетелдік инвесторлар, соның ішінде JP Morgan, Bank of America, Goldman Sachs сияқты ірі банктер мен қорлар, арзан доллар алып, оны Қазақстан нарығында сатады және мемлекеттік бағалы қағаздарды сатып алады, себебі олардың кірістілігі өте жоғары.

Кейін олар облигациялардың өтелу мерзімін күтіп, доллар сатып алып, өз қарыздарын жабады. Сондай-ақ төмен долларлық мөлшерлеме мен теңгедегі жоғары мөлшерлеме арасындағы айырмадан пайда табады.

Ұлттық банктің мәліметтері бойынша, қазан айында мұндай операцияларды жүргізген шетелдік инвесторлар 300-400 млн доллар сатса, қарашада бұл көрсеткіш 800 млн долларға жеткен.

Теңгедегі бағалы қағаздарға шетелдік инвесторлардың жалпы қаражаты 2 млрд доллардан 3,5–3,6 млрд долларға дейін өскен, яғни бірнеше айда қатты өсу байқалады. Сол себептен теңге 505–508 деңгейіне дейін нығайған. Алайда, бұл қаражат қалай тез келсе, солай тез кетуі мүмкін.

Эксперттер ескертіп отыр. Егер инвесторлар қандай да бір қауіп көрсе, мысалы, КТК-дағы маңызды проблемалар, мұнай экспортындағы құлдырау немесе геосаяси қауіптер, олар долларды белсенді сатып ала отырып, нарықты тастап кетуі де мүмкін.

Мұндай жағдай 1997 жылғы азиялық дағдарыс кезінде де орын алған.

«Егер инвесторлар аптаның ішінде шығуды қаласа, курс фундаменталды түрде әділ деп есептелетін 540 теңгеге емес, 600 теңгеден жоғарыға шығуы мүмкін. Бұл катастрофалық жағдай болар еді», — дейді Halyk Finance төрағасының кеңесшісі Мұрат Темірханов.

Бұл ретте халықтың көкейіндегі сұраққа тоқталайық.

Егер курс спекуляциялық жолмен нығайып жатса, неге Ұлттық банк доллар сатып алып, резервтерді толтырмайды?

Экономистердің пікірі бойынша, банктің ондай мүмкіндігі расымен де бар. Мысалы долларды алтынмен айна операциялары арқылы аз сатуға, резервтерді сақтауға, кейін кері ауытқулар кезінде долларды көп сатуға болады. Бұл қазіргі тұрақсыздықты азайтар еді. Дегенмен, реттеуші араласпауды таңдады.

Фундаменталды факторлар теңгеге қаншалықты әсер етеді?

Экономист Қажыкелді Шамбылдың айтуынша, мұндайдың нығаюына фундаменталды себептер жоқ. Фундаменталды тұрғыдан курсқа тек шетелдік валютаның ағыны, экономикалық белсенділіктің өсуі және экспорт көлемінің ұлғаюы әсер етеді.

Алайда Қазақстанның өңдеуші емес экспорт үлесі әлі де өте төмен, сондықтан фундаменталды факторлар әсері шектеулі.

«Қазіргі нығаю табиғи да емес, фундаменталды да емес және сапасыз», — дейді экономист.

Қазақстандықтар салықтың 12%-дан 16%-ға көтерілуіне дейін техника және басқа тауарларды белсенді импорттап жатыр, бұл долларға сұранысты арттыруда. Басқа жағдайда бұл теңгенің әлсіреуіне әкелер еді. Бірақ Ұлттық банк мөлшерлемесін 18%-ға көтеруі теңгедегі құралдарды шетелдіктер үшін тартымды етті, сондықтан спекуляциялық капитал фундаменталды доллар сұранысын жеңіп шықты, және дәл осы себептен теңге күтпеген жерден нығайды.

Кейбір сарапшылар курсты бекіту идеясын алға тартуда. Себебі ол инфляцияны төмендетіп, бизнесті тұрақтандыруы мүмкін. Бірақ экономисттердің ескертуі бойынша, курс бекітуге тырысқан елдер жиі дағдарысқа ұшырайды. Бекітілген курс үшін үлкен резервтер қажет, ал Қазақстан экономикасы сыртқы факторларға тәуелді. Курс бекіту валюталық тапшылыққа әкелуі мүмкін.

Halyk Finance болжамы бойынша, әділ курс қазіргі уақытта доллар үшін шамамен 540 теңге болып есептеледі. Қазіргі 508 теңге деңгейі carry trade эффектісінің уақытша көрінісі. Егер апаттық жағдайлар орын алмаса және спекулятивтік капитал кетпесе, күрт өзгерістер болмайды.

Дегенмен, инвесторлар кетсе, курс 600 теңгеге дейін көтерілуі мүмкін, ал капитал ағымы жалғасса, нығаю уақытша сақталуы мүмкін.

Қорытындылай келе, теңгенің нығаюы уақытша құбылыс. Оның артында экономикалық фундамент жоқ, тек халықаралық инвесторлардың жоғары кірістілікке қызығушылығы тұр. Apecon және Investing сарапшыларының болжамына сүйенсек, доллар құлдырауын жалғастыра бермек, тіпті ел жаңа жылды 500 теңге бағамымен қарсы алуы мүмкін.