Caravan.kz медиа порталының редакциясына экобелсенділер хабарласты. Олар Алматының экологиясы үшін шарқ ұрып жүр. Айтуларынша, оңтүстік мегаполистың күннен күнге тынысы тарылып, қара түтінге батқан алып шаһарға айналып барады. Тұрғындардың денсаулығы нашарлап жатқаны өз алдына бөлек мәселе. Сондықтан халық пен экологтар құлақ асатын биліктің жоқтығына наразы. Caravan.kz медиа порталының тілшісі қоғам белсенділерімен сұхбаттасып, мәселені анықтап көрді.

Алматы тұншығып жатыр

Әлеуметтік желіде ауа сапасының нашарлағанын көрсететін қорқынышты видеолар тарады. Бейнероликте қаланың әр бөлігіндегі түтін деңгейінің айырмашылығын байқауға болады. Алматы тұрғыны Қымбат Сәдібекова Көктөбеде түсірілген видеосын әлеуметтік желіге жүктеп, қаланы қаптаған қою тұманды көрсетті.

«Бұл не деген сұмдық? Алматылықтар үйреніп кеткен шығар, бірақ мен Көктөбеге көтерілгенде қаланың бір бөлігі ашық, ал екінші жағын қою қара түтін басқанын көріп таңғалдым», – деп жазды.

Видео 8 қарашада түсірілген. Кеңінен таралған видеоны көрген халық биліктің әрекетсіздігін сынға алып, жаппай шағымдана бастады. Көпшілік ауаның сапасынан денсаулықтары нашарлап жатқанын жазады.

«Бұл экологиялық апат. Салдары көп күттірмей шығады. Барлығымызға велосипед пен электромобиль қажет. Бұл сұмдық. Біз осы ауамен демалып жүрміз. Дереу шара қабылдау керек».

«Ағаштарды кесіп, әр метрді құрылысқа бере берсе, жағдай нашарлай береді. Ауаның лас болғаны сонша, күйенің дәмін сеземін», – дейді.

Алматылықтар пандемия кезін еске түсірді. Ол кезде ауа айтарлықтай тазарған, таулар анық көрінген.

«Алматыда 7 жыл тұрамын. Мамандығым эколог. Мұнда көшіп келген кезде жылу станцияларының әлі көмірмен жұмыс істейтінін естіп, қатты таңғалдым. 7 жыл өтті, ештеңе өзгерген жоқ. Бұл мәселе шешілетін нәрсе. Үкімет қаласа, шешімін баяғыда табар еді. Бірақ олардың ойы басқа жақта, қалталарын толтыруда. ТЭЦ-ті газға ауыстырамыз деп қанша жылдан бері уәде беріп келеді, еш нәтиже жоқ. Алматы экологиясын жақсарту үшін шұғыл шара қажет. Қала тұрғындарының денсаулығы үлкен қауіпте».

ДДҰ мәліметінше, адамның денсаулығының тек 10 пайызы денсаулық сақтау жүйесіне байланысты, ал 20 пайызы экологияға тәуелді. Ауаның ластануы — ең өзекті жаһандық қауіптердің бірі.

Айта кетейік, Алматы 2019 жылы әлемдегі экологиясы ең қауіпті 100 қаланың қатарына кіріп, 95-орынға шыққан. Сол уақыттан бері белсенділер дабыл қағуын тоқтатқан жоқ. Ал 16 қарашадағы ақпаратқа сүйенсек, Алматы әлемнің ірі қалаларының ішінде енді 1-орынға шыққан.

Сарапшылардың пікірінше, қаланың ауасын ластайтын негізгі факторлардың ішінде ТЭЦ, көмірмен жылытылатын жеке сектор, автокөліктер, сондай-ақ жел бағыты мен қалалық жоспарлау нормалары ескерілмейтін ретсіз құрылыс. Бұл факторларды азайту үшін сапалы әрі сенімді мониторинг жүйесі қажет. Өйткені ауа сапасы туралы нақты дерек қана дұрыс шешім қабылдаудың негізі көзі.

Әсіресе жылыту маусымындағы ТЭЦ-2 мен ТЭЦ-3 жұмысында қолданылатын жоғары күлді көмір, жеке үйлердің отын жағуы, көлік шығарындылары, сапасыз жанармай, ескі машиналар және шығарындыларды бақылау жүйесінің жоқтығынан ауа қыс мезгілінде айқын байқалады. Бұған қоса қолданыстағы мониторинг жүйесінің деректері ескірген немесе нақты жағдайды толық көрсете алмайды.

Заңгер Анна Чернова да билік тарапынан ешқандай шаралардың жоқтығына наразы.

«Алматылықтар тұншығып жатыр, ал жауап жоқ. Біз бұл мәселемен жалғыз қалғандаймыз. Автобустардағы катализаторлар алынған, пештер көмірмен жағылады, ТЭЦ ескі тәсілмен жұмыс істейді, басқа облыстардан келетін көлік толастамайды, қала тығыз салынған», – деп жазады.

Біздің редакцияға экоактивист Марат Сәрсеков жүгінді. Оның айтуынша, қала тұрғындары мен белсенділері талай рет билікке жүгінген. Ол мемлекеттен электромобильдерді жеңілдікпен әкелуге қайта рұқсат беруді сұрайды. Оның пікірінше, бұл қаланың ауасын жақсартудың жалғыз нақты жолы. Бірақ мемлекет бұл бағдарламаны тоқтатып, жолды жапты. Сол себепті ол осы мәселені көтеруді өтінді.

«Бұл үлкен мәселе. Қазір көптеген азаматтар экологияны жақсартуға ат салысқысы келеді. Яғни, электромобильдерге көшуге дайын. Біздің қолымыздан басқа ешнәрсе келмейді. Біз өз ақшамызға электрокөліктерді алуға дайынбыз. Мемлекет неге жеңілдікпен әкелуді жауып тастады? Түсінбейміз. Белгісіз себептермен жеңілдіктер бітіп қалды дейді. Алайда басында билік бізге осы жылдың соңына дейін ҚҚС-сыз әкелуге болатынын айтқан. Азаматтар көліктерге тапсырыс беріп, алдырып қойған. Қазір көліктер Қытайдан келді, бірақ сатып алған азаматтарға үстінен тағы төлеуге мәжбүрлеп отыр», — дейді ол.

Экобелсенді айтқан биліктің уәдесі расымен орындалмаған. Себебі дәл осы «уәде» ресми сайтта жарияланған.

Электрокөліктерге неге тыйым салынды?

Жылдың соңына дейін рұқсат етілгеніне қарамастан, 14 қазан күні ресми сайтта электромобильдерге берілетін жеңілдіктер толық пайдаланылғаны туралы ақпарат шықты. Енді электромобильдерді тек жалпы тәртіппен, барлық кедендік төлемдер мен салығын төлеп әкелуге болады. Бұған тұрғындар, қоғам белсенділері және экологтар наразы.

Қоғам белсендісі Санжар Боқаев «Гиперборей» бағдарламасына берген сұхбатында ос мәселені көтеріп, мемлекет басшысының араласуын талап етті.

«Біздің билік электрокөліктерді экологиялық артықшылығы үшін қолдап келген. Бұл нарық жақсы дамып келе жатқан. Бұрын бұл көліктерге 12 пайыздық ҚҚС салынбайтын. Бірақ ЕЭК еш түсіндірусіз бұл жеңілдікті алып тастады. Енді электромобильдің бағасы 4–5 миллион теңгеге дейін қымбаттайды. Ал сатып алушылармен келісімшарттар ескі бағамен жасалған. Жүзге жуық электромобиль Хоргос кеденінде тұрып қалды», — дейді ол.

Электромобиль иелері бұл мәселеге байланысты Қасым-Жомарт Тоқаевқа жүгінді.

«Бұл мәселені шеше алатын тек президент. Басқа ешкімнің қолынан келмейді», – дейді олар.