Шизофренияның күрделі әрі көп жағдайда қоғамда теріс қабылданатын психикалық дерт екенін жасыра алмаймыз. Аурудың сипаты мен салдары туралы шынайы ақпараттың жетіспеушілігі, стереотиптер мен теріс көзқарастар науқастардың дер кезінде көмекке жүгінуіне үлкен тосқауыл болып жатыр. Осы мақаламызда сарапшылар пікірі мен ресми деректерге сүйене отырып, шизофренияның мәні, емдеу мүмкіндіктері мен қоғам көзқарасын сараптап көрдік.

Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, әлемде шамамен 24 миллион адам шизофрения диагнозымен өмір сүріп жатыр. Бұл – әрбір 300 адамның бірі аталған ауруға шалдыққан деген сөз. Қазақстанда шамамен 40 мың адам осы дертпен дәрігер есебіне тіркелген. Ауру көбіне 20-29 жас аралығында басталып, адамның әлеуметтік өміріне, еңбекке жарамдылығына, қарым-қатынас жасау қабілетіне әсер етеді.

Жуырда Астанада орын алған қайғылы оқиға қоғам назарын осы мәселенің өзектілігіне қайта аудартты. 14 жастағы жасөспірім психоневрологиялық диспансерде есепте тұрғанына қарамастан, лифт ішінде 5 жасар баланың бетіне пышақпен бірнеше жарақат салған. Бұл оқиға шизофрения немесе оған ұқсас ауыр психикалық ауытқуы бар адамдармен жұмыс істеу жүйесінде әлі де шешімін таппаған проблемалар бар екенін айқын көрсетті.

Сарапшылардың айтуынша, мұндай жағдайлардың алдын алу үшін дер кезінде диагностика жүргізу, тұрақты бақылау және емнің үздіксіз болуы – қауіпсіздік пен бейбіт өмірдің басты шарты бола алады.

Республикалық психикалық денсаулық ғылыми-практикалық орталығының бас директоры Алтынай Есқалиеваның пайымынша, шизофрения – күрделі, бірақ басқаруға болатын дерт.

Ерте анықтау мен уақтылы ем қабылдау ауруды бақылауға алуға, пациенттің өмір сапасын жақсартуға мүмкіндік береді. Терапия негізін антипсихотикалық дәрілер құрайды. Сонымен қатар когнитивті-бихевиоральды терапия, психоәлеуметтік қолдау, жұмысқа орналасуға және еңбек қызметін сақтауға жәрдемдесу, бейімделу тренингтері, отбасы мүшелерінің емге қатысуы тиімді екенін көрсетті. Қоғам тарапынан қолдау мен түсіністік – науқастың әлеуметтік бейімделуінде аса маңызды рөл атқарады, — дейді маман.

Алайда, көп жағдайда шизофрения белгілері пайда болғанымен, науқастар дәрігерге жүгінуге асықпайды. Дәрігерлердің сөзіне қарағанда, науқастар алғашқы симптомдардан кейін көмекке жүгінемін дегенше орташа есеппен 10-15 жыл өтеді. Бұл – диагноздан қорқу, психикалық есепке қою мен қоғамдық айыптаудан туындайтын үрейдің салдары.

Психиатр, медицина ғылымдарының кандидаты, Дүниежүзілік психиатриялық қауымдастықтың Шығыс Еуропа елдеріндегі (10 аймақты қамтиды) өкілі Николай Негай мұндай қорқынышты негізсіз деп санайды.

Кейде адамдар диагноздан аурудың өзінен де қатты қорқады. Кейбірі мамандардың кез келген көмегінен мүлдем бас тартып жатады. Мұндай жағдайда стигмадан туындаған қорқыныш өмір сүруге қауіп төндіруі мүмкін, — дейді білікті психиатр.

Оның айтуынша, шизофренияға шалдыққан адамдардың 1,6 пайызы ғана әлеуметтік қауіптілігі бар деп бағаланады, яғни қоғамға төнетін қауіп шын мәнінде тым асыра көрсетіледі.

Гедеон Рихтер Қазақстан компаниясының бас директоры Павел Хегай да шизофрения туралы қоғамдық пікірді өзгерту қажет екенін айтады.

Біз ақпараттандыруды қабылдау мен көмектің алғашқы қадамы деп санаймыз. Ағартушылық жұмыстарын жүргізіп, сарапшылар қауымдастығына қолдау көрсетеміз, шизофренияға қатысты стереотиптермен күресеміз. Тиімді ем, психоәлеуметтік қолдау және науқастың жақындарының қатысуы – пациенттің бейімделуі мен өмір сапасын арттыруда шешуші рөл атқарады, — деп атап өтті ол.

Шизофренияны ерте анықтап, дұрыс ем қолданған жағдайда науқастардың үштен бірі тұрақты ремиссияға қол жеткізіп, қалыпты өмір сүру мүмкіндігіне ие бола алады. Бұл жөнінде Астана қалалық қоғамдық денсаулық сақтау басқармасының штаттан тыс бас психиатры Елена Полиенко әңгімелеп берді. Оның дерегінше, бүгінде дұрыс таңдалған терапиямен, оның ішінде үшінші буынның заманауи антипсихотиктері арқылы науқастардың үштен бірі тұрақты ремиссияға жете алады.

Бұл дәрілер симптомдарды ғана басып қоймай, когнитивтік және әлеуметтік функцияларды қалпына келтіруге де көмектеседі. Диагноз көбіне аурудың кеш сатысында қойылатынын ескерсек, инновациялық терапияның қолжетімділігін қамтамасыз ету және оны мемлекеттік бағдарламаларға енгізу адамгершілік пен қоғамның денсаулығына ұзақ мерзімді инвестиция деуге негіз бар, — дейді Елена Полиенко.

Қазақстанда жүргізілген әлеуметтік сауалнама нәтижелері де қоғамда шизофренияға қатысты білім мен түсініктің жеткіліксіздігін көрсетеді. Қатысушылардың 52,8 пайызы бұл дерт туралы естігенімен, нақты мәліметтерді білмейтінін айтқан. Респонденттердің 22,3 пайызы дұрыс еммен толыққанды өмір сүруге болады деп есептесе, 26,4 пайызы мұны әлеуметтік өмірмен үйлеспейтін ауыр дерт деп санайды. Алайда сауалнама шеңберінде 65,5 пайызы психикалық ауытқу белгілері байқалса, дәрігерге жүгінер едім деп жауап берген.

Медиасаланың өкілі Динара Бірмағанбетова халықтың менталдық саулық тақырыбындағы хабардарлығы жас ерекшелігіне, тұрғылықты жеріне және тілдік ортаға байланысты екенін айта келе, қазақ тілінде психикалық денсаулыққа арналған контенттің тапшылығын атап өтті. Осыған байланысты арнайы ақпараттық ресурстар әзірлеуді жоспарлау қажет.

Жалпы, шизофренияға қатысты қоғамдағы көзқарасты өзгерту — тек медицина қызметкерлерінің емес, бүкіл қоғамның ортақ міндеті. Ашық диалог, ғылыми дәлелденген ақпарат, заманауи ем және қоғам тарапынан жанашыр көзқарас – бұл диагнозы бар жандардың толыққанды өмір сүруіне жол ашатын негізгі алғышарттар. Мектеп жасынан бастап психикалық саулықты сақтау, стигманы жоюға бағытталған білім беру және ақпарат тарату шаралары – болашақтағы мейірімді әрі инклюзивті қоғамның кепілі.