"Бітім" сияқты шынайы тарихи оқиғаларға негізделген фильмдерге назар аударатын уақыт келді.

Қазір отандық кино нарығында қызық әрі алаңдатарлық құбылыс байқалып отыр. Әлеуметтік желілерде шу шығарып, хайп қуғандардың видеолары кеңінен таратыла бастады. Жасанды эмоцияға арқылы жарнамаланып жатқан жеңіл әрі арзан комедиялар миллиондап табыс табуда. Ал тарихи әрі әлеуметтік терең мазмұнды фильмдерге баратындардың қарасы аз. Осы жағдай көрермен талғамының да, кино саласының да шынайы келбетін ашып отыр. Қазақ киносы қайда барады? Көрермен неге арзан күлкіге әуес? Сапалы туындылар неге елеусіз қалып жатыр? Осы тақырыптар төңірегінде Caravan.kz медиа порталы сараптамалық материал ұсынады.

Арзан күлкі мен жасанды “драма”

Отандық кино промо-науқандарының сипаты өзгерді. Қазір ең тиімді жарнама тәсілі — әлеуметтік желіде «шу» шығару. Бұрын көрерменді қызықтыратын трейлер, сыншылар пікірі немесе кинофестивальдердегі марапаттар болатын.

«Отандық арзанқол комедиялар бұрынғыдай касса жинай ала ма? Көз алдымызда сондай бір фильмнің “прогреві”, яғни көзделген аудиторияны қыздырып, киноға билет алуға итермелеу әрекеті боп жатыр. Кеше жылап отырған адам бүгін түк болмағандай “киноға келіңіздер, балаларыма үй бұйырсын” деп билеп жүр», — деп сынап жазды журналист Кәмшат Тасболат.

Маманның пікірінше, кезінде аты дауға іліккен, ҰБТ кезінде құжат алмастырған немесе жол-көлік оқиғасына себеп болған кей адамдар бүгінде жазасыз қалып, өз өмірін “халықтық драмаға” айналдырып, соны табыс көзіне айналдырып отыр. Тіпті халық олардан бас тартуға дайын.

Десе де мәселе жеке адамдарда емес. Мәселе — тұтас тенденцияда. Өнердің мәні – адалдық пен шындықта. Кино — адам жанына әсер ететін құрал, сондықтан оны көз жасымен емес, оймен және шынайылықпен сату керек.

Талғамсыз көрерменге ұсыныс

Жақында қазақ-испан режиссёрлері бірлесе түсірген “Бітім” киносы шықты. Бұл драма соғыс жылдарында ҚарЛАГ-та тұтқындалған испандар тағдыры арқылы идеологияның адамзатты қалай адастырғанын, ұлттар арасындағы шынайы достықтың қандай құндылық екенін көрсетеді.

Фильм көп ұзамай Netflix платформасында көрсетілмек. Жаңа туынды жайлы жарнамалар мен ақпарат көп таралса да, көруге барған қазақстандықтардың саны мүлде аз болған. Бұл расымен ойландыратын сұрақ. Арзан комедияларға халық ағылып жатқанда, осындай сапалы, тарихи және халықаралық деңгейдегі туынды назардан тыс қалып отыр.

«Шыны керек, демалыс болса да фильмге көрермен аз барды. Ал фильм қазақ тарихындағы ең зұлматты кезең туралы, ҚарЛаг-та соғыс жылдары тұтқындалып, жазасын өтеген испандар туралы, идеологияның бір ұлтты, адамдарды қалай оңай бөлетіні туралы», — деп пікір білдірді журналист.

Қазақстан, 1937–1945 жылдар

КарЛАГ – әлемнің түкпір-түкпірінен келген тұтқындар қамалған сұмдық мекен. Дәл осы жерде испан республикашысы Тельмо Рейес пен КСРО-ға қарсы соғысқан Испанияның “Көк дивизиясы” сарбазы Сальгадо бетпе-бет кездеседі. Екеуі де өз идеологиясының құрбандары.

Бөгде жерде бір-біріне өштес жаулардың жолығуы – фильмнің басты драмалық түйіні. Олар лагерь өміріне бейімделуге тырысып, жаңа ортада адамдық келбетін сақтап қалуға күш салады. Бұл жолда оларға қазақ филологы, ұстаз Ораз Сәкенов көмек қолын созады. Ол – қазақ зиялыларының жиынтық бейнесі, ұлттың ар-намысын сақтаған тұлғалардың символы.

Білімді, парасатты Ораз тұтқындарға ақыл-кеңес беріп, олардың өмірін жеңілдетудің амалын іздейді. Испандық Сальгадо лагерьде қазақ қызы Айсұлумен танысып, екеуінің арасында нәзік сезім пайда болады. Алайда Айсұлу таңдау алдында тұрады. Бір жағынан туған жер алдындағы борышы, екінші жағынан жүрек қалауындағы махаббат.

Қазақ барша халықты бауырына басып, мейіріммен қабылдаған ұлт. Миллиондаған адамдар үшін Қазақстан екінші отанға айналды. Халқымыз жомарттығымен, төзімділігімен және адамгершілігімен ерекшеленді. Фильм өткеннің азабын жеңуге көмектескен халықтар достығы мен адамгершілікті сақтаудың маңыздылығын еске салатын тарихи хикая.

Тарихтың сабағы және бүгіннің айнасы

“Бітім” көрерменді терең ойға жетелейді. Фильм идеологияның қалайша адамдарды екіге бөліп, соғыс өртіне итермелегенін көрсетеді. Бірі – коммунизм идеясына сенген, бірі – фашистік идеологияға арбалған. Бірақ екеуін де тарих жазалады. Жаңа туынды өткеннің шындығы арқылы бүгінгі күнге айтылған ескерту.

Көрермен пікірлері

«Фильм жан-тәнімді терең әсерге бөледі. Әр көріністен сол бір кезеңнің қасіреті мен үнсіз мұңы сезіледі. Бұл азаптан өткен, бірақ адамгершілігін жоғалтпаған адамдардың тарихы. Шынайы, пафоссыз, терең мәнмен түсірілген туынды. Көргеннен кейін көпке дейін ойыңнан кетпейді, кешірім мен өткенді есте сақтаудың маңыздылығы туралы терең ойға жетелейді», — дейді Алина Бекхожина.

«Өте жақсы фильм. Әр адам бұл картинаны көріп, сол заманның ауыр тарихына бойлап, солардың қасіретін сезінуі керек деп ойлаймын. Фильм жүректі тебірентеді. Көруге тұрарлық туынды», — дейді Жазира Әбдікова.

«Міндетті түрде көріңіз. Ешкімді бейжай қалдырмайды. “Бітім” фильмі көрерменді Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарындағы КарЛАГ кезеңіне жетелейтін, Қазақстан мен Испания бірлесіп түсірген тарихи туынды. Мұнда бұрын жау болған адамдардың өмір үшін бірігіп, қиндықты еңсеруге тырысқан тағдырлары суреттеледі. Кейіпкерлердің ауыр сынақтары мейірім мен сүйіспеншілікпен астасып жатыр. Әсіресе актёрлер ойыны ерекше әсер қалдырады, испан және қазақстандық актёрлердің бірлескен шеберлігі таңғалдырады», — дейді Мәдина Асқарова.

Иә, бізде нағыз режиссёрлер де бар, тек табыс табуды көздейтін “продакшн-индустрия” өкілдері де көбейіп кетті. Ең өкініштісі — көрермен талғамының төмендеуі. Өйткені сұраныс бар жерде ғана ұсыныс өмір сүреді. Егер халық жеңіл күлкі мен өсекке негізделген фильмді таңдай беретін болса, продюсерлер үшін табыс көзі болып қала береді. Көрермен “Бітім” секілді терең фильмдерге қызығушылық танытса, режиссёрлер мен продюсерлер де соған бейімделеді. Сол себепті кинотеатрға бару жай демалыс емес, мәдени таңдаудың көрінісі. Біз қазақ киносының келешегін өз қолымызбен қалыптастырып жатырмыз.

«Қазақ киносы қазір өтпелі кезеңде. Касса жинау үшін небір қитұрқы әрекеттерге баратын біздің пысықайларға сабыр берсін. Әрине, 100-200 млн теңгеге түсірілген кинодан 1-1,5 млрд теңге жинап, пайдаға кенелуді ғана ойлау көрерменді сыйламау. Ал өзін сыйлайтын көрермен алдымен жақсы талғам қалыптастырады. Соған сәйкес құндылықтармен өмір сүреді. Айтпақшы, талғам демекші, Оскарға лайық деп танылып отырған Леонардо Ди Каприо түскен жаңа фильм елімізде онша касса жинай алмаған сияқты, есесіне касса үшін көрерменге сүйек тастап, оңды-солды сұхбат беріп жүргендердің айы оңынан туып тұр, өкінішке қарай… Көрермен өзін сыйламаса, не дейсің?», — деп түйіндеді журналист Кәмшат Тасболат.