Қаржы министрлігінің жаңа қағидалары 2026 жылғы 1 қаңтардан әрекет ете бастайды.

Салықшылар жаңа жылдан бастап, қазақстандықтардың табысын жаңаша есептей бастайды. Осы мақсатта салыққа жауапты меморган – Мемлекеттік кірістер комитеті кіретін Қаржы министрлігі жеке тұлғалардың салықшылардан жасырған табысын жанама тәсілмен әшкерелейтін жаңа ережелерді бекітті.

Қаржы министрі Мәди Такиев бекіткен тиісті бұйрық "Салық салу объектілерін және (немесе) салық салуға байланысты объектілерді жанама әдіспен айқындау қағидаларын бекіту туралы" деп аталады. Оған сәйкес, бұдан былай салықшылар әрбір қазақстандықтың табысын бағалағанда бұрынғыдай оның тек ресми жалақысын ғана есепке алмайды.

Енді мемкірістер органы азаматтардың табысын олардың жаңадан иеленген активтерінің құны, шығарған шығыстары, есепшоттарындағы ақша қозғалысы, мобильді аударымдары, депозиттері және басқа жинақтары арқылы бағамдайтын болады.

Мысалы, салықшылар қазақстандықтардың сатып алған құнды заттарын, жаңа баспанасын, көлігін, қымбат әшекейлерін, және басқасын, тіпті жыл бойы Қазақстан ішінде және шетелге саяхаттап, демалуға қанша ақша жұмсағанын тексереді.

Егер осы шығыстарының бәрі ресми кірістерінен асып түссе, ол адамды салықшылар тергеуге алады. Демек, табысын "конвертпен" астыртын алады және алым-салықтан жасырып отыр деп таниды.

Бұл орган биыл блогерлерге жібергендей, әрбір азаматқа хат жолдап, миллиондаған теңге қосымша салық төлеуді талап етеді. Өйткені Салық кодексі бойынша салық салу объектісін, соның ішінде табыс көзін жасырғаны үшін төленбеген салықтар сомасының 200%-ы көлемінде, 1 жыл ішінде қайталап жасаса, 300 пайыз көлемінде айыппұл салынады.

Жасырылды деген табысты анықтау үшін салықшылар сұрау жолдап, банктерден, Ұлттық банктен, сақтандыру компанияларынан, мемлекеттік органдардан, әкімдіктерден, "Астана" қаржы орталығынан (биржалардан), тексеріліп жатқан салық төлеушіге қызмет көрсететін жеке және заңды тұлғалардан, клиенттері мен өнім жеткізушілерінен, сондай-ақ шет мемлекеттердің құзырлы органдарынан тұрақты түрде ақпарат алғызып отырады.

Аталған бұйрыққа сәйкес, Салық салу объектілерін жанама әдіспен айқындау қағидалары 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енеді. Дәл осы күні жаңа Салық кодексі де қолданысқа енгізілетіні мәлім.

Мұндай тексерулерге кім ілігеді?

Қаржы министрлігінің түсіндіруінше, азаматтардың активтерін, мүліктерін, қарыз-кредиті түріндегі міндеттемелерін, кірістерін, айналымдарын, шығындарын жанама әдіспен анықтау келесі санаттарға қолданылады:

• жеке кәсіпкер ретінде тіркелмеген барлық қазақстандықтарға,

• жеке практикамен айналысатын адамдарға, нақтылағанда,

• жеке нотариустарға,

• жеке сот орындаушыларына,

• адвокаттарға,

• кәсіби медиаторларға қатысты болады.

Тиісінше, бизнеске қатысы жоқ, 18-ге толған баладан зейнеткерліктегі қарияларға дейін тегіс тексеріске ілігеді.

Жеке тұлғаның жасырын кірісін жанама әдіспен айқындау мынадай кезеңдерден тұрады:

• оның меншігі мен пайдалануындағы объектілерді айқындау;

• ол объектілерді бағалап, нарықтық құнын белгілеу;

• соның негізінде жеке тұлғаның нақты қанша теңге жасырын табыс тапқанын есептеу.

Есептеу кезінде салықшылар ақпарат қайнарларының кең спектріне жүгінетін болады. Бұйрықта көрсетілгендей, мемлекеттік кірістер органдары "көлеңкедегі" объектілерді айқындау үшін:

• жеке тұлғаның банктік шоттарындағы ақша қалдығы мен қозғалысы туралы,

• жеке тұлғаға берілген кредиттер және ипотекалық тұрғын үй қарыздары бойынша сыйақыларды өтеуге шығыстары туралы;

• жеке тұлғалардың Қазақстан аумағында орналасқан мүлкі туралы,

• медицинаға және білімге жұмсаған шығыстары туралы,

• мәмілелері мен шарттары, оның ішінде сақтандыру шарттары бойынша,

• жеке тұлғаның бағалы қағаздарды сатып алуы, биржа тауарларымен мәмілелері бойынша,

• әлеуметтік төлемдерге аударымдары мен төлемдері туралы;

• шет мемлекеттер территориясында орналасқан мүліктері туралы мәліметтер, оның ішінде офшорлардағы мүлкі;

• жеке және заңды тұлғалардың ұсынған салықтық есептілік нысандарынан, декларацияларынан ақпараттар;

• салықтық және кедендік бақылау нәтижелері бойынша алынған мәліметтер, оның ішінде жеке тұлғамен мәмілелер жасасқан тұлғаларға қатысты және дебиторлық немесе кредиторлық берешек туындаған жеке тұлғамен өзара есеп айырысулар бойынша;

• құжаттармен расталған басқа ақпарат көздерінен алынған мәліметтер қолданылады.

Осынша мол, үлкен деректерді өңдеуге елде енгізіліп жатқан суперкомпьютерлер көмектесетін көрінеді.

Мемлекеттік кірістер органдары жанама әдіс негізінде айқындаған объектілер туралы мәліметтерді жеке тұлғаның салықтық есептілігінде, декларацияларында көрсеткен тиісті деректерімен салыстырады.

"Егер жеке тұлғаның өз салықтық есептілігінде көрсетілген кірістері оның жеке тұтынуға, оның ішінде мүлікті сатып алуға жұмсаған шығыстарына сәйкес келмесе, асып түссе, мемкірістер органдары өткен кезеңдердегі кірістерді ескере отырып, ол азаматтың шығындары негізінде жалпы кірісін және оған салынатын салықты өзі айқындайды", – деп хабарлады Қаржы министрлігі.

Ведомство мамандарының ескертуінше, егер салықшылар қандай да бір азаматтың жасырын мүлкін тапса, онда ол адам оның нақты бағасын құжат жүзінде, мысалы, нотариалды бекітілген келісімшартын, чектерін, басқасын көрсетіп, өзі мәлімдегені жөн.

Әйтпесе, салықшылар оны нарықтық құнмен бағалайды және көп салық есептейді. Мысалы, қаржыға зәру иесімен ұзақ саудаласа келе, қымбат көлікті қолма-қол 10 миллион теңгеге, өте арзанға сатып алсаңыз, дұрысы – мұны құжаттағаныңыз жөн.

"Жеке тұлғаның қолында өз активтерінің, оның ішінде аяқталмаған құрылыс объектілерінің, көлік құралдарының, жер учаскелерінің, материалдық емес активтердің, инвестициялық мүлік және басқа мүліктің құнын растайтын құжаттары болмаса, онда осы тұлғаның жасырын кірісі ретінде ол активтің нарықтық құны көрсетіледі. Объектілердің нарықтық құны мемлекеттік кірістер органы тартқан бағалаушының есебі негізінде анықталады", – деп мәлім етті ведомство.