Әдетте қателік жасап, шалыс басқан адамды жас қой немесе тәжірибесі аз, әлі оңы мен солын танымады деп, тағы басқа «дәлелдер» айтып ақтап алуға тырысамыз. Ол адам бұдан сабақ алып, қайталамауға тырысады, болмаса керісінше, сол қате­­­сі­­мен өмір сүре береді. Бұдан бір адам ғана зардап шегеді. Ал адамның орнына біртұтас мемлекетті алсақ, шалыс бас­қан ісін тез арада жөнге келтірмесе, мил­лион­­да­ған тағдырға балта шабары сөзсіз. Осы орайда қателесетін көбіне-көп дамушы елдер ғана. Өйткені олар жаңа нәрсеге құмар келеді, қуыс кеудені әлі зерт­теліп, зер­делен­­беген дүниемен толтыруға асығып тұрады.

Дамушы елдер алға ұмтылу барысында әдетте дамыған мемлекеттерден үлгі алады. Алайда қазір куә болып отырғанымыздай, кейде олардың нақты тәжірибеден өткен нәр­­­се­лерін алмай, айналып өтіп жатыр. Бір ғана мысал.

Осы жылдың қараша айында БҰҰ-ның COP30 деп аталатын ең үлкен климаттық саммиті Бразилияда өтеді. БАҚ ақпаратына сәйкес ел үкіметі қазір төрт жолақты тас жол төсеп, жаңа қонақүйлер салып, әуе­­­­жайды кеңейтіп аталған ауқымды іс-шараға қызу дайындық жүргізіп жатыр. Саммит өтетін Бразилияның солтүстігіндегі Белем қаласы Амазонканың қақ ортасында орна­­лас­қан. «Gizmodo» ақпараттық порта­­­­лы­ның мәлі­метінше, жергілікті билік бір ғана «Avenida Liberdade» (Бостандық даңғылы) тас жолын салуға Амазонканың 13 шақырым аумағын «құрбан» еткен. Географиялық мәлімет­тер­де Амазонка планетадағы негізгі кли­маттық реттеушілердің бірі делінген. Оның орман­дары көмірқышқыл газын сіңіріп, биологиялық әртүрлілікті қамтамасыз етеді. Ал эколог­­тердің айтуынша, біршама аумақта салынған жаңа тас жол экожүйені құртып қана қоймай, жергілікті тұрғындарға да қауіп төн­­діріп отыр. Кейбір ауылдар жерінен айы­рылып, шулы тас жолдың көлеңкесінде қалған. Тоғыз жолдың торабы болмаған соң ол тұр­ғындарға ешқандай пайда әкелмейді, елді мекен­дер тіпті онымен әрі-бері қатынай да алмайды.

Ғалымдар да дабыл қағып жатыр, тас жол табиғи байланыстарды бұзады, жануарлар өзге жерлерге қоныс аудара алмайды, бұл популяцияның азаюына қауіп төндіреді дейді олар. Ал зерттеушілер Амазонканың ормансыз жерлерін қалпына келтіру үшін ондаған жылдар қажет дейді. Бразилия президенті Луис Инасиу да Силва болса әлемге аймақтың байлығын және оның климаттық дағдарыспен күрестегі рөлін көрсеткісі келетінін айтып ақталып жатыр. Алайда, шын мәнінде, саммитке дайындық барысы оның мақсаттарына қайшы келіп отыр.

Ал дамыған елдер мұндай ірі іс-шара­лардың мәніне көбірек назар аударады. Халықаралық маңызы бар жиындар әдетте бір қонақүйдің конференц-залында өтеді. Мәртебелі меймандар діттеген жеріне жолдарды жаппай-ақ, еш дабырасыз халықпен бірге келіп, қатысып жатады.

Дамыған елдер шоғырланған Еуропада Аманзонкадай орманның бір аумағын жой­­­­мақ түгілі, ағаштың бір жапырағы да жұлын­байды. Жануарлар әлемі түгіл жыбыр­­лаған ұсақ қоңыздың өміріне қауіп төндірмейді. Еуропалықтар үйіне кірген шыбын-шіркейді сыртқа аса үлкен қамқорлықпен, «құрметпен» шығарып салады.

Дамыған мемлекеттер де бір кездері кемшіліктер жасап, қазіргі кезге жеткен болар. Алайда олар бізге нақты үлгі көрсетіп, дайын «тауар» ұсынып отыр. Дәл соны қаз-қалпында өзімізге қабылдап алып, іске асыру қиын ба?

Дамушы елдердің анықтамасына тоқта­лып өтейік. «Wikipedia»-дағы ақпаратқа сәйкес, олар – империалистік мемлекет­­тер­дің ұзаққа созылған отарлық және жартылай отарлық қанауы салдарынан әлеуметтік-экономикалық дамуы жағынан артта қалған Азия, Африка, Латын Америкасындағы тәуелсіз елдердің тобы. Әдетте өндіргіш күштер дамуының салыстырмалы төмен деңгейі, көп жосықты экономика, патриархаттық және ұсақ тауар­­лық шаруашылық жөн-жосықтың жоға­ры үлесі, әлеуметтік-экономикалық өзгерістің аяқталмауы секілді мәселелер – дамушы елдерге тән ерекшеліктер. «Дамушы елдер» терминін халықаралық қолданысқа 1960-жылдары аргентиналық экономист Р.Пербиш енгізген.

Біздің қоғамда да қазір келіспеушілік, наразылық көп. Әліппені неге алып тастады, мек­тептен тыс неге оқушы өз қаржысына қосымша сабақтарға бару керек, уақытты неге өзгертті деген секілді қоғам пікірі билікпен қабыспай жатады. Өйткені дамушы елдердің кеңістігі бос тұр...