50 жылда 11 мың жаңа қала

Кейінгі жарты ғасырда әлем халқының саны екі есе өсті. Қазір жаһан жұртының 45%-ы қалада, 35%-ы аз қоныстанған аудандарда, қалған 20%-ы ауылдық жерлерде тұрады. Бұдан байқайтынымыз, халықтың көп бөлігі ауылдан қалаға ағылып жатыр. Былтырғы жер шары атласын зерттеулер осыны айғақтап отыр. Мәліметке қарағанда, күн сайын шамамен 180 мың адам ауылдан қалаға көшеді. Сұранысқа сай кейінгі жылдары шағын қалалар да қаптап кеткен. Мысалы, осыдан 50 жыл бұрын жер шарында 6,5 мыңға жуық шаһар болса, қазір олардың саны 11 мыңнан асады. Әлемдік энергияның 75%-ын дәл осы қалалар тұтынады. Бұл 75% парниктік газдар шығарындыларының ауаға тасталуына себепші болады. Ол климаттың өзгеруіне әкеліп, табиғи апаттың жиілеуіне, теңіз деңгейінің көтеріліп, түрлі жәндік арқылы таралатын аурулардың өсуіне ықпал етеді.

Әлем елдеріндегі урбанизация деңгейі

45%-ы қалада

35%-ы аз қоныстанған аудандарда

20%-ы ауылдық жерлерде

1975 жылы 6400 қала

2025 жылы 11000 қала

дереккөз: joint-research-centre.ec.europa.eu

ЦИТАТА Питер Оборн, халықаралық сәулетшілер қауымдастығының вице-президенті

Дамушы елдерде халықтың қалаларға шоғырлануы қоршаған ортаның ластануы, ауру-сырқаудың көбеюі, өмір сүру сапасының төмендеуі, білім, жұмыс және әлеуметтік қызметтерге қол жеткізе алмау сияқты көптеген мәселе тудырып отыр. Ал шаһарларды тиімсіз жоспарлау, жемқорлық және билік өкілдерінің біліксіздігі мұның бәрін одан бетер ушықтырып жатыр.

Америкада халық қалаларда көп шоғырланған

Биыл әлемде урбандалу деңгейі 58%-ға жетті. Ең жоғары көрсеткіш Солтүстік және Латын Америкасы, Кариб аймағында байқалды. Бұл өңірлерде халықтың 80%-дан астамы шаһарларда қоныстанған. Мұнан кейінгі орынға Еуропа жайғасқан. Кәрі құрлықта тұрғындардың қалаларда шоғырлануы 76%-ды құрайды. Ал Азияда урбанизация көрсеткіші 53%-ды құраса, Африкада керісінше қалалардағы тұрғындардың қарасы ауылдық жерлердегі халықтың жартысына да жетпейді.

1. Солтүстік Америка 83 %

2. Латын Америкасы 82 %

3. Кариб аймағы 82 %

4. Еуропа 76 %

5. Азия 53 %

6. Африка 45 %

дереккөз: statista.com

Африка қалаларында ретсіз қоныстану көп

Африка демекші, қара құрлықта 700 миллион адам антисанитариялық жағдайда өмір сүреді. Азия мен Еуропаның ірі мегаполистерінде биік ғимараттар салынып жатса, Африка қалалары жоспарсыз бейберекет ұлғаюда. Инфрақұрылым халықтың көбеюіне сай ілесе алмай отыр. Кәріз жүйесі мен қалдықтарды өңдеу саласында қиындықтар көп. Салдарынан ондағы адамдарды ауыз су, электр қуатымен қамтамасыз ету қиынға соғады. ДДСҰ келтірген мәліметіне қарағанда, дамушы елдерде жыл сайын сапасыз жолдардан 500 мың адам көз жұмады.

Токио – әлемдегі ең ірі мегаполис

Мұндай мәселеге тап болып отырған әлемдегі ең ірі мегаполис Токиода шамамен 37 миллион адам тұрады. Десе де халқы онсызда аузы-мұрнынан шығып жатқан шаһарға ауылдан ағылған адам саны азаймай отыр. Мысалы, былтыр Токиоға алыс-жақын ауыл-аймақтан 80 мыңға жуық адам көшіп барған. Өйткені шаһар әлемдегі қаржы, сауда-саттық, жоғары технологиялар бойынша басты орталық саналады. Бірақ тұрғын саны артқан сайын энергия тұтыну көлемі ұлғайып, көмірқышқыл газы қалдықтарының көбеюіне әкеліп отыр. Осының кесірінен жыл сайын лас ауадан шаһарда 60 мың адам көз жұмады.

Цитата

Амина Мохаммед, БҰҰ Бас хатшысының орынбасары

Біз қалалар мен урбанизация үдерісінің тұрақты даму, бейбітшілік пен қауіпсіздікке қол жеткізуде маңызды рөл атқаратынын жақсы білеміз. Қазір адамдардың басым бөлігі қалалық аймақтарда өмір сүреді. 2050 жылға қарай 6 млрд адам қала тұрғынына айналады. Сондықтан шаһарларда тұрақты даму бойынша күрес жалғаса береді.

Үндістан халқының 35%-ы қалада тұрады

Үндістанда халықтың 35%-ы қалалық аймақтарда тұрады. Жылдам жүріп жатқан урбандалу нәтижесінде елдің бес қаласы әлемдегі ең тез өсіп келе жатқан 15 ірі орталықтың қатарына енді. 2030 жылға қарай Нью-Дели тұрғын саны бойынша Токионы басып озады деген болжам бар. Әсіресе шағын қаладан алып шаһарға қоныс аударатын адамдардың үлесі көп болады.

Әсия Нұрлыбаева