Бала тәрбиелеу – әлімсақтан бері адам өміріндегі ең маңызды іс. Бала тәрбиесі үшін басы ауырып, балтыры сыздамаған ата-ана кемде-кем шығар. Ал осы тәрбиенің өзегінде асыл үміттің, жарқын болашаққа деген ұмтылыстың негізі жатыр. Ұлтымыз ежелден ұрпақ баулу ісіне баса назар аударған. Қадау-қадау ғасырлардан бергі жинаған тәжірибелер мен ұлттық салт-сана, халықтық дәстүрдің озығы да сол бала тәрбиесіне жұмсалғаны рас.

Хакім Абайша айтсақ, «адамның бір қызығы болған» балаларға қазір қандай тәрбие беріліп жатыр деген сұрақ алдымыздан жиі шығады. Адам баласының есейіп-ержетуіндегі заңдылықтардың кейбірі қазір өзгерген сияқты. Тәрбиенің де өз заңдылығы бар екенін ескерсек, қазір оған заманауи технологиялар мен уақыттық қажеттіліктер дендеп кірді. Яғни біздің дәстүрлі тәрбиемізді техникалық гаджеттерге деген тәуелділік жеңіп бара жатқаны шындық.

Қазір жұрт арасында «ChatGPT оқушылар үшін мүмкіндік пе, әлде қауіп пе?» деген сауал туындап отыр. Кейінгі жылдары жасанды интеллект (AI) технологиялары қарқынды дамып, білім саласына да дендеп ене бастады.

Соның ішінде «OpenAI» компаниясы әзірлеген «ChatGPT» платформасы әлемнің түкпір-түкпірінде кеңінен қолданыс тапты. Бұл құралды бүгінде оқушылар да белсенді пайдаланады. Алайда оның тиімді тұстарымен қатар, біраз қауіп-қатері де бар. Оқушылар «ChatGPT»-ді көбіне үй тапсырмасын орындау, шығарма жазу, тіпті тест сұрақтарына жауап іздеу үшін пайдаланады. Себебі бұл платформа сұрақтарға жылдам, түсінікті және нақты жа­уап беру ерекшелігімен оларды қызықтырады. Сонымен қатар «ChatGPT» әдебиет пәніндегі шығармашылық тапсырмаларда – өлең жазу, әңгіме құрастыру, эссе жобалау секілді істерде де көмекші құралға айналып отыр.

Мұндай технология оқу үдерісін жеңілдетіп, оқушы­лар­дың ақпарат іздеуге деген қызығушылығын арттыра алады деп қабылдағанымыз дұрыс та шығар. Бірақ оның кері әсері туралы да ерте бас­­тан ойланған абзал. Ашығын айтқанда, «ChatGPT»-ді шамадан тыс қолдану кей қауіпке душар етеді. Оқушылар бұл құралды көп пайдаланса, өз бетінше ойлану мен іздену мүмкіндігінен айырылады. Яғни олар үшін жасанды интеллект бәрін дайындап береді. Мұның салдары баланың сыни ойлау қабілеті, логикалық па­йым­дауы, шығармашылық қиялы қатерге ұшырайды, дамуын тоқтатады.

«Сүйіспеншілік – егістік сияқты. Оған қанағат дәнін ексеңіз, табыс пен бақыт өнеді» дейді Қытай жасөспірімдер баспасының бас редакторы Лу Чин. Жасанды интеллект құралдарын тиімді әрі сауатты пайдалану үшін ең алдымен мұғалім мен ата-ананың жіті бақылауы қажет. «ChatGPT»-ді білім алуға көмекші құрал ретінде қабылдап, оны шектен тыс пайдаланудан аулақ болуға насихаттауда олардың маңызы жоғары. Қазір дүниедегі ең қиын нәрсе – баланың қалауын білу. Америкалық журналист Коле Клейбрннің бір мақаласында осы туралы мәселе қозғалады. ««ChatGPT» әлі даму сатысында болып, кейбір шектеулерге ие болса да, мектеп әкімшілігі, мұғалімдер, ата-аналар мен оқушылардың назарын өзіне аударып отыр. Сарапшылардың айтуынша, бұл құралдың пайда болуы әртүрлі пікір тудырып, жасанды интеллектінің білім саласындағы орны, сондай-ақ плагиат пен академиялық адалдық мәселелері төңірегінде этикалық сұрақтарды туындатқан. Бұл жайттың өзі кейбір адамдардың аталған сайттан түбегейлі бас тартуына себеп болды. АҚШ-тағы ең ірі мектеп саналатын Нью-Йорк қалалық мемлекеттік мектептері 2023 жылдың қаңтар айының басында «ChatGPT»-ді аталған өңірдегі барлық құрылғы мен желіде қолдануға тыйым салғанын жариялады. Сиэтл, Балтимор және Лос-Анджелес секілді басқа да ірі қалалардағы оқу ошақтары да осыған ұқсас шаралар қабылдаған. Алдағы уақытта бұл тізім ұзара түсуі мүмкін», дейді ол.

Бұл жердегі тағы бір мәселе мектепте ЖИ-ді оқушылармен қатар мұғалімдердің де пайдалануы жиілей түскен. Білім технологиялары жөніндегі жазушы әрі «Ditch That Textbook» кітабының авторы Мэтт Миллердің айтуынша, кейбір мұғалімдер «ChatGPT»-ді өз жұмысын жеңілдету үшін де қолданып жүр. Олар «ChatGPT» арқылы сабақ жоспарлары мен сыныптағы іс-шараларға арналған идеялар жасап, тіпті оқушылардың жазба жұмысын енгізіп, оны жақсарту жолдарын сұратып жатады.

Түйіндеп айтқанда, «ChatGPT» – біздің ғасырдың ең қуат­­­ты өнімінің бірі. Ал осы өнім­­нің білім саласына ен­гені көңілге алаң түсірмей қой­­­май­ды. Оны дұрыс әрі жауап­кершілікпен қол­дана білсек, оқушылардың таным­­­­дық қабілетін арттыруға, оқу үрдісін жеңіл­детуге болады. Ал керісінше болса, бұл технологияның тәуелділікке, интеллектуалдық әлсіздікке әкелу қаупі де жоқ емес. Сон­­дықтан әрбір ата-ана қазір­ден бастап «баламызды кім тә­р­биелеп жатыр?» деген сауалға жауап іздегені жөн. Бала­ның миы мен ақыл-ойы бас­ты орында болып, жасанды интел­­лектіні тек көмекші құрал ретінде қарастырғаны орынды болмақ. Әр ғасырда адамзаттың алаңдайтын мәселелері болатынын ескерсек, мына заманда бізге мүмкіндіктер де, қауіп-қатерлер де жаңа технологиядан келерін ешкім жоққа шығара алмайды.