Қалыңдықты ұрлау дәстүрі ресми түрде ауыр қылмысқа ауысты.

Әйелдердің құқықтарын қорғау мен зорлық-зомбылықтың алдын алу саласында еліміз маңызды қадам жасады. Ежелден бері дәстүрдің атын жамылып қыздардың еркіне шектеу салатын «алып қашу» енді заң жүзінде «дәстүр» емес. Caravan.kz медиа порталы тақырыпты жалғастырады.

16 қыркүйектен бастап қалыңдықты ұрлау мен некеге мәжбүрлеуге қатысты қылмыстық заңнамаға енгізілген жаңа түзетулер күшіне енді. Аталған өзгерістерге қол жеткізу оңай болған жоқ. Қоғамда ұзақ жылдар бойы талқыланып келген.

Қалыңдық ұрлау – енді ауыр қылмыс

Қылмыстық кодекстің 125-бабындағы ескертпе алынып тасталды. Бұрын ұрланған адамды өз еркімен босатқан тұлға қылмыстық жауапкершіліктен босатылуы мүмкін еді. Енді бұл мүмкіндік жоқ. Қалыңдықты ұрлаған адам жәбірленушіні өз еркімен босатса да толық көлемде жауапкершілікке тартылады. Осылайша, күш қолдануды ақтауды тоқтатады.

Некеге мәжбүрлеу – жаңа бап

Қылмыстық кодекске алғаш рет 125-1-бап «Некеге мәжбүрлеу» енгізілді. Бұған дейін мұндай әрекет нақты қылмыс ретінде қарастырылмай келген. Енді ол жеке қылмыс деп танылып, айыппұлдан бастап 10 жылға дейін бас бостандығынан айыруға дейінгі жаза қарастырылады (кәмелетке толмағандарға қатысты немесе күш қолданылған жағдайда).

Айыппұлдар мен баламалы жазалар

Айыппұлдың ең жоғары мөлшері – 2000 айлық есептік көрсеткіш, 7,8 млн теңге. Аталған сома ауқатты азаматтар үшін де аз емес. Сонымен қатар түзеу немесе қоғамдық жұмыстар сияқты баламалы санкциялар құқық бұзушыны қоғамға пайдалы еңбекке тартуға мүмкіндік береді.

Статистика және жасырын қылмыстар

ІІМ деректеріне сүйенсек, соңғы жылдары ондаған қалыңдық ұрлау фактілері тіркелен. Ал мұндай жағдайлардың едәуір бөлігі жасырын күйінде қалатыны белгілі. Әйелдердің құқықтарын қорғаумен айналысатын қоғамдық ұйымдар статистика шынайы көріністі көрсетпейтінін, өйткені көптеген жәбірленушілер мен олардың отбасы полицияға жүгінуден қоғамдық қысымнан немесе беделге зиян келтіруден қорқып бас тартатынын атап өтеді. Қатаң нормалардың енгізілуі алдын алу әсерін тудырып, жасырын қылмыстар деңгейін төмендетуге тиіс.

Мәжбүрлеу күш қолданумен, бірнеше адамның қатысуымен немесе қызметтік жағдайды пайдаланып жасалған кезде жаза қатаңдатылады. Кәмелетке толмағанды некеге мәжбүрлеу ауыр қылмыс деп танылып, 10 жылға дейін бас бостандығынан айыруға әкеп соғады.

Дәстүр мен адам құқықтары арасындағы шекара

Қалыңдық ұрлау тәжірибесі өңірде ондаған жылдар бойы дәстүр ретінде қабылданып келді. Десе де, іс жүзінде әйелдердің құқықтарын бұзудың бір түрі болатын. БҰҰ мен ЕҚЫҰ халықаралық ұйымдары мұндай тәжірибенің Қазақстанның халықаралық міндеттемелеріне қайшы екенін бірнеше рет атап өткен. Жаңа түзетулер мемлекетке халықаралық міндеттемелерін орындауға және гендерлік зорлықпен күресуге мүмкіндік береді.

Қасым-Жомарт Тоқаев бұл түзетулерге шілде айында қол қойды. Ол осал топтарды барынша қорғау керектігін баса айтқан. Бұл бастама құқық қорғаушылардан ғана емес, қоғам тарапынан да қолдау тапты. Қазақстанның халықаралық беделі әйелдердің құқықтарын қорғаумен тікелей байланысты, сондықтан жаңа заңдар елдің адам құқықтарын нығайтуға бағытталғанын көрсетеді.

Заңды қолдану және қоғамдық сана

Заңнаманы қатаңдату жеке адамға қарсы қылмыстар үшін қылмыстық жауапкершілікті күшейту үрдісімен сәйкес келеді. Егер 2010 жылдардың басында қылмыстық заңнаманы ізгілендіруге басымдық берілсе, 2020 жылдардың ортасынан бастап басымдық қатаңдатуға ауысты.

Дегенмен, сарапшылар тек заңның өзі мәселені толық шешпейтінін алға тартып отыр. Маңыздысы – құқықты қолдану тәжірибесі. Қалыптасқан жүйе құқық қорғау органдарынан арыздарға формалды түрде ғана емес, белсенді алдын алу жұмысын да талап етеді. Әйтпесе, жәбірленушілер полицияға жүгінуден бас тартып, істер жабық күйінде қала беруі мүмкін. Бұдан бөлек, әсіресе ескі дәстүрлер әлеуметтік норма ретінде қабылданатын ауылдық жерлерде қоғамдық сананы өзгерту бойынша жүйелі жұмыс қажет.

Құқық қорғау ұйымдары жәбірленушілерді қолдауды қамтамасыз ету де маңызды екенін айтады. Дағдарыс орталықтарын құру, психологиялық көмек қызметтерін дамыту, құқықтық қорғау мен уақытша тұрғын үй беру сынды шараларды дамыту маңызды. Әйтпесе жаңа нормалар декларация болып қалу қаупі бар.

Қылмыстық заңнамаға енгізілген түзетулер Қазақстандағы отбасы-неке қатынастарының трансформациясымен байланысты кеңірек үрдісті көрсетеді. Қазіргі буын жастар ескірген дәстүрлерден жиі бас тартып, еркін таңдау мен некедегі теңдікке бағдар ұстануда. Мемлекет осы сұранысқа жауап ретінде кез келген зорлық пен қысымның жол берілмейтінін заңнамалық деңгейде бекітті.