Қытай маркетплейстері әлемнің түкпір-түкпірінде бұрыннан бар, алайда Temu жағдайды күрт өзгертіп жіберді. Енді сатып алушыға арзан тауарлардың арасына ену оңай болды. Дегенмен, мұндай онлайн-шопинг мүмкіндіктерінің өзіндік салдары да жоқ емес.

Мысалы, Temu қосымшасының дизайнына қатысты сұрақ көп. Сарапшылар оның бірқатар ерекшеліктері тәуелділік тудырып, ойланбай жүзеге асатын сатып алуларға әкелуі мүмкін екенін айтады. Тағы бір маңызды жайт: платформадан сатылып жатқан тауарлардың барлығы бірдей пайдаланушылар үшін қауіпсіз емес, деп жазады Caravan.kz медиа порталы.

Алайда бірқатар мемлекеттерде Temu-ға қолжетімділікті шектеудің басты себептерінің бірі – оның жергілікті кәсіпкерлерге әсері. Тіпті ірі бизнес үшін де жағдай қиынға соғып жатыр.

Кейінгі бірнеше жылдағы айқын мысалдың бірі – әлемнің ең ірі нарықтарының бірі саналатын АҚШ.

Айта кетейік, Temu-дың экспансиясы – нарықтағы жағдайды айқындайтын жалғыз фактор емес. Инфляция, заңнамалардағы өзгерістер, жалдау құнының өсуі сияқты мәселелер де сауданың қиындай түсуіне айтарлықтай үлес қосып отыр. Алайда Temu-дың әсері де елеулі. Сондықтан көптеген сарапшылар оны назар аударуға тұрарлық деп есептейді.

Temu қосымшасының әлем бойынша жүктеу рейтингтерінде тұрақты түрде алдыңғы қатарда болуы бұл проблеманың бар екенін айқындайды. 2024 жылы ол АҚШ-та жүктелген қосымшалар арасында тұрақты түрде үздіктер қатарында тұрды. Sensor Tower деректеріне сәйкес, 2024 жылдың алғашқы тоқсанында Temu елдегі ең көп жүктелген шопинг-қосымша атанып, Shein мен Amazon-ды басып озды. Ал екінші тоқсанда жүктеулер саны да, апталық аудиториясы да өсті. Бұл – агрессивті жарнама саясаты мен төмен бағалардың қалай әсер ететінін көрсететін мысал.

Сондықтан биылғы жылдың ақпан айында Temu АҚШ-тағы арзан тауарлар нарығының 17%-ын иеленгені таң қаларлық жағдай емес. Елдегі 185,6 миллион пайдаланушы ай сайын кем дегенде бір рет мобильді қосымшаға кірген.

Сондай-ақ, 2024 жылы АҚШ-та жабылған дүкендер саны күрт өскені хабарланды. 7325-тен астам сауда нысаны өз жұмысын тоқтатқан. Бұл – пандемия кезіндегі 2020 жылдан бергі ең жоғары көрсеткіш. Ол кезде шамамен 10 мың дүкен жабылған еді. Сарапшылардың болжамынша, егер қазіргі үрдіс сақталса, 2025 жылы тағы 15 мыңға жуық түрлі деңгейдегі сауда орны жабылуға мәжбүр болады. Жағдай тек шағын және орта бизнесті ғана емес, Kohl’s пен Macy’s сияқты ірі желілік дүкендерді де айналып өткен жоқ. Әрине, олардың жабылуын тек Temu-дан көру дұрыс емес, бірақ қытайлық маркетплейстің бұл жағдайға қатысы жоқ деу де қиын.

Нәтижесінде, жаңа кәсіпорындардың ашылуына қарамастан, 2024 жылы АҚШ-та дүкендер саны 1355-ке азайды. Дүкендердің жабылуы мен банкроттық жұмыс орындары мен салық түсімдерінің де азаюына алып келді.

Осының бәрі АҚШ билігінің шетелден келетін ұсақ сәлемдемелерге берілген жеңілдіктерді жоюына айтарлықтай ықпал етті.

Мұндағы әңгіме – de minimis деп аталатын жеңілдік туралы. Ол бойынша құны 800 доллардан төмен сәлемдемелер кедендік төлемсіз әрі минималды тексерумен елге кіргізілетін. Бастапқыда бұл жеңілдік туысқандар, достар арасындағы шағын жеке сәлемдемелерге арналса да, оның қазіргідей ауқымда қолданыста болатынын ешкім елестеткен жоқ.

Temu-дың логистикасы да осы үлгі бойынша Қытайдан тікелей жеткізілімге негізделді. Әрбір шағын қорап үлкен сауда империясының “кірпіші” іспетті болды.

“Біз күніне 4 миллионға жуық de minimis сәлемдемесі өңделетінін айтып отырмыз”, — деді Америкалық тұтынушылар федерациясының өкілі Кортни Гриффин.

Мәселе осында еді. Америкалық кәсіпкерлер барлық салықты төлеп, тексерістерден өтіп, тауарларының сапасы мен қауіпсіздігін дәлелдеп, құжат рәсімдейтін. Ал қытайлық бәсекелестер мұның ешқайсын істемейтін, себебі олар осы жеңілдікті пайдаланатын.

Уақыт өте келе сарапшылар, оның ішінде заң шығарушылар да бұл жүйеге қысымды күшейтті. Олардың айтуынша, мұндай схема әділетсіз бәсекелестікті арттырып, кедендік төлемдерден жалтаруды жеңілдетті әрі қауіпті тауарлардың елге кіру қаупін көбейтті. Бұл мәселелер АҚШ Конгресіне ұсынылған анықтамада да көрсетілді. Қоғамдық ұйымдар импортқа бақылауды күшейтуді талап етті.

Айта кетейік, Temu-ды шектеу туралы әңгімелер мемлекеттік деңгейде наурыз айында басталған еді. Ал мамырға қарай америкалықтардың қосымшаға кіруі екі есе дерлік төмендеді. Ол кезде жеңілдіктердің қашан жойылатыны нақты белгісіз болғандықтан, көпшілік тәуекелге барғысы келмей, сәлемдеме кешігіп келсе, қосымша салық төлеуге мәжбүр болудан қашты. Бұл жағдай америкалықтар үшін Temu-дың басты артықшылығы тауар сапасы емес, кедендік төлемнен жалтару арқылы жасанды түрде арзандатылған бағалар екенін айқын көрсетті.

Сондықтан да президент Дональд Трамп шын мәнінде de minimis-ті жоятын заңның 29 тамызда күшіне енетінін жариялағаны таң қалаларлық жайт емес. Осылайша, америкалық кәсіпкерлердің кем дегенде бір бөлігінің көңілі жәйлана бастады. Себебі, олардың салаларындағы бәсекелестік Temu нарыққа келмей тұрған деңгейге дейін төмендеді.

2025 жылы қытайлық маркетплейс үшін жағдай жергілікті кәсіпкерлердікіне жақындай түсті. Енді олар да АҚШ-тағы қоймаларды пайдалануға, барлық кедендік төлемдерді төлеуге міндетті. Бұдан бөлек, билік Temu-дың сатып алушылардың жеке деректерін қорғау немесе тауар сапасын тексеру мәселелері секілді түрлі талаптарға сәйкестігін бұрынғыдан да қатаң бақылауға алды.

Маңызды артықшылығынан айырылғаннан кейін Temu логистикасы мен ассортиментін қайта бейімдеп, бағаларын сақтап қала ала ма? Мұны уақыт көрсетеді. Дегенмен, әділ бәсекелестік жағдайында яғни, жергілікті бизнеске қойылатын салықтар мен тексерістерден өтуге тура келгенде қытайлық компания нарықтағы үлесінен айырылып, жай ғана арзанқол тауар сатушылардың біріне айналуы әбден мүмкін.

Қалай болғанда да, бұл тәжірибе бүкіл әлемге, соның ішінде Қазақстанға да маңызды үлгі болмақ. Өйткені, басқа елдердегі шағын және орта бизнес те күрделі бәсекелестіктен зардап шегіп отыр. Ал тұтынушыларды сапасыз, кейде тіпті қауіпті тауарлардан қорғау — басты міндет.