Елімізде 9-17 жас аралығындағы балалардың 46%-ы интернетке алғаш рет 5 жасында кірген. Ал 5%-ы бұдан ерте жаста ғаламторды пайдалана бастаған. Әлемжелі шексіз мүмкіндіктерге жол ашқанымен, жеткіншектерді тиісінше қорғамаса, олардың қауіпсіздігі мен аман-саулығына қауіп төнуі мүмкін, — дейді Біріккен Ұлттар Ұйымының Балалар қоры.
«Балам үйде, қылығы түзде». Телефонға телмірген жеткіншектердің немен айналысып жатқанынан көп ата-ана бейхабар. Ғаламторда жиі отыратын бала – алаяқтар үшін қолайлы және оңай нысана, — дейді мамандар.
Сауалнама:
- Фри Фаер деген ойын бар. Роблокс сияқты ойындар бар. Қайта-қайта ата-анасынан ақша сұрап, қайта-қайта донат жасайды.
- Қылмыстарға апаратыны бар. Өзін-өзі өлтіруге дейін апаратындары бар. Сондықтан интернетке кірген кезде баланы міндетті түрде қадағалап отыру керек.
- Жаман ойындардан мысалы, Авиатор деген бар. Жас балалардың қаншама ақшасы кетіп, ата-аналарынан ұрлап жатыр.
- Көп бала өзімен-өзі. Көп нәрсеге қарамайды. Тұйық болады. Көп жерде тұйық, ашылып сөйлемейді.
Заң бойынша елімізде 13 жастан асқан балалар ғана әлеуметтік желілерге тіркеле алады. Соған қарамастан 9-12 жас аралығындағы жасөспірімдердің 60%-дан астамы интернетте өз аккаунтымен отырады. Оңаша қалған баланы алаяқтар түрлі тәсілдер арқылы санасын улап, артынша өз дегеніне көндіреді. Әккілердің әрекетін әшкерелеу тіпті мүмкін емес, — дейді заңгерлер.
Ғабит Өмірбек, заңгер:
Алысқа бармай-ақ, жанымызда тұрған Украина, Ресей Федерациясы осы киберқылмыс көбінесе сол жақтан келеді. Ол азаматтарды анықтау да, табу да, қылмыстық жауапкершілікке тарту да қиын. Ондай қылмысты алдын-ала болдырмау үшін баланы мұқият, қатты қадағалауға алу керек.
2023 жылы Біріккен ұлттар ұйымының балалар қоры Оқу-ағарту министрлігімен бірлесіп, жеткіншектердің цифрлық өміріне қатысты ауқымды зерттеу жүргізген. Қорытынды бойынша балалардың түрлі қауіп-қатерге ұшырайтыны анықталды.
Құндыз Тұрабай, БҰҰ балаларды қорғау бойынша маман:
Қазақстандағы балалардың 10%-ы беймәлім адамдарға өзінің фото, видеоларын жіберетіндігі көрсеткен болатын. Балалардың 11%-ы беймәлім ересектермен қарым-қатынас орнатып, яғни танысып, сөйлескен. 21%-ы кибербуллингке ұшырап, сонымен қатар 7% сексуалдық сипаттағы хабарламалар алған болатын.
Қазақстандағы ЮНИСЕФ Өкілдігі Еуропалық Одақпен және Оқу-ағарту министрлігімен «Кибер Тұмар» ақпараттық-оқыту науқанын жүргізіп жатыр. Жоба балалардың цифрлық сауатын арттырып, қауіп-қатерлермен күресуді үйретуге бағытталған. Десе де, мамандар ата-ана баласының телефонды қандай мақсатта пайдаланып жүргенін өздері жіті қадағалағаны дұрыс, — дейді.
Қуан Нұрақын
