2025 жылы Қазақстанда несие белсенділігі бірқатар себептерге байланысты төмендеді. Бұған теңге бағамының тұрақсыздығы, салық жүктемесінің артуы және макропруденциалдық саясаттың қатаюы әсер етті. Дегенмен, бұл үдеріс сапалық өзгерістер мен тұрақты қаржылық көрсеткіштермен қатар жүруде.

Тәуекелі төмен бағытқа бетбұрыс

Қазақстан қаржыгерлер қауымдастығының деректеріне сәйкес, 2025 жылдың қаңтар–қыркүйек айларында бөлшек несие беру көлемінің өсімі 12,8% болды. Былтыр бұл көрсеткіш 23,3%-ға жеткен еді. Корпоративтік секторда да өсім баяулады – 21,2%-дан 16,1%-ға дейін.

Сонымен қатар, қолданыстағы несие портфелінің динамикасы әртүрлі: бизнестің несие портфелі өткен жылмен салыстырғанда айтарлықтай өсті (+12,1% қарсы 7,4%), ал жеке тұлғалардың несиелеу қарқыны аздап төмендеді (16,6%-дан 16,2%-ға дейін).

Бұл тенденция банктердің өтімділікті тәуекелі аз қарыз алушыларға және жақсы қамтамасыз етілген несиелерге бағыттай бастағанын көрсетеді — атап айтқанда, ірі және орта бизнес, ипотека және автонесиелеу салаларында.

Осының арқасында банктер несие портфелінің сапасын жоғары деңгейде ұстап отыр: проблемалық несиелердің үлесі өсіп жатқан мөлшерлемелер мен кешіктірілген қарыздарға шектеулерге қарамастан 3,5% деңгейінде сақталуда.

Мөлшерлемелердің өсуі мен маржаның тұрақтылығы

Базалық мөлшерлеменің 18%-ға дейін көтерілуі және активтердің кірістілігінің 0,64 пайыздық тармаққа өсуі банктердің пайыздық маржасын ұлғайтқан жоқ. Ведомство деректері бойынша, қазіргі кезде маржа – 6,93%, ал спрэд – 4,89% деңгейінде тұрақты сақталып отыр.

Бұның себебі – банктердің қаржыландыру құнының да шамамен 0,61 пайыздық тармаққа өсуі. Яғни депозиттердің және облигациялық қарыздардың қымбаттауы кірістердің артуын теңестіріп отыр.

Нәтижесінде, мөлшерлемелердің өсуі несие құнына тек жартылай әсер етті: активтердің кірістілігі артқанымен, пассивтердің құны да жоғарылады. Бұл банктердің теңгерімді пайыздық саясатын көрсетеді, бірақ сонымен бірге пайда мен капитал өсімінің әлеуетін шектейді.

Пайда мен капиталға қысым

2025 жылы банктердің таза пайдасы мен капиталдану қарқыны былтырғымен салыстырғанда дерлік екі есеге төмендеді.

Бұл жағдайға шығындардың артуы мен салық жүктемесінің күшеюі әсер етті.

Мәселен, есепті кезеңде банктердің корпоративтік табыс салығы (КТС) бойынша төлемдері 48,1%-ға өсіп, 302,4 млрд теңгеден 447,8 млрд теңгеге жетті. Бұл республикалық бюджетке түскен жалпы КТС түсімдерінің 15,3%-ын құрайды. Агенттіктің болжамы бойынша, жыл қорытындысында банктердің жалпы салық төлемдері 600 млрд теңгеге дейін жетуі мүмкін.

Салық ауыртпалығының өсуі, резервтеу нормативтерінің қатаюы және депозиттер үшін бәсекенің күшеюі банктердің рентабельдігін төмендетіп, капиталды ұлғайту мүмкіндігін шектейді, сондай-ақ несие өсімін баяулатуы ықтимал.

Экспансия емес, тиімділік кезеңі

2025 жылдың алғашқы тоғыз айында банктердің активтерінің өсімі 13%-дан 8,9%-ға, ал жаңа несие берулердің өсімі 22,2%-дан 14,5%-ға дейін төмендеді.

Бірақ сонымен қатар несиелеу құрылымы сапалырақ және тұрақтырақ бола бастады: ұзақ мерзімді, қамтамасыз етілген несиелердің үлесі артты, бұл қаржы жүйесінің жалпы тұрақтылығын күшейтті.

"Алдағы айларда банктер үшін негізгі сын-қатер — қатаң ақша-несие, реттеушілік және салық саясатына бейімделу болады. Бұл тәуекелдерді қайта бағалауды, өнімдік стратегияларды қайта қарауды және операциялық икемділікті арттыруды талап етеді", – дейді сарапшылар.

Банктердің жаңа бағыты

ҚҚҚ аналитикалық орталығы атап өткендей, қазіргі жағдайда банктердің басты мақсаты – сандық өсім емес, тұрақты табыстылық пен басқарылатын тәуекелге қол жеткізу.

Сектордағы басым бағыттар:

• активтердің тиімділігі мен сапасын арттыру,
• қаржыландыру көздерін әртараптандыру,
• бизнес-модельдерді өзгермелі макроэкономикалық жағдайға бейімдеу.

Қазақстанның банк секторы біртіндеп "аз табыс, бірақ жоғары тұрақтылық" кезеңіне өтуде. Бұл жаңа парадигмада табыстың негізгі көрсеткіштері енді несие көлемінің емес, қаржылық теңгерімнің, сенімділіктің, және жоғары құбылмалылық пен реттеушілік қысым жағдайында тұрақтылықты сақтай алу қабілетінің деңгейімен өлшенеді.