Келесі жылдан бастап жаңа Салық кодексі қолданысқа енеді. Сарапшылардың айтуынша, енді тау-кен металлургия кешеніндегі салық саясаты шектеу құралы емес, даму тетігіне айналмақ.

ХАА академигі, мәжілістің заңнама және сот-құқықтық реформа комитетінің сарапшысы, қаржы, салық және корпоративтік құқық саласының маманы Евгений Прицкер жаңа кодексте көзделген шаралардың өңірлерде жұмыс орындарын сақтауға, табысы төмен кен орындарын қайта жандандыруға және геологиялық барлау саласына инвестиция тартуға қалай ықпал ететінін сұхбат барысында түсіндірді. Соңғы уақытта жер қойнауын пайдаланушыларға қатысты жаңа Салық кодексі кеңінен талқыланып жатыр.

- Жалпы, сіз бұл өзгерістерді қалай бағалайсыз?

- Менің ойымша, бұл түзетулер – мемлекеттің салық жүйесін заман талабына сай икемдірек етуге бағытталған ойлы қадам. Мұнда тек салық мөлшерін азайту емес, сонымен бірге күрделі әрі табысы төмен кен орындарына инвестиция тарту, техногендік қалдықтарды қайта өңдеуді дамыту және геологиялық барлау жұмыстарына серпін беру мақсаты бар.

Тау-кен металлургия саласы үшін бұл үлкен мүмкіндік. Себебі жобалардың экономикалық тиімділігін болжау жеңілдейді. Инвесторлар үшін шығынды жоспарлау, жаңа технология енгізу, қиын кен орындарын игеру секілді мәселелер айқын бола түседі. Ал егер бұған салықтық жеңілдіктер мен төмендетілген коэффициенттер қосылса, бұрын тиімсіз деп саналған жобалардың өзі іске асуға мүмкіндік алады.

Әрине, бәрі де осы жеңілдіктердің қалай жүзеге асатынына және мемлекет компаниялармен жасайтын келісімшарттарда қандай талаптар қоятынына байланысты болады.

- Қазір көп талқыланып жатқан мәселелердің бірі – табысы төмен кен орындары үшін пайдалы қазбалар өндіруге салынатын салықтың (ПҚӨС) нөлге теңестіру. Бүгінде бұл қаншалықты өзекті шара деп ойлайсыз?

- Меніңше, бұл – ең маңызды әрі дер кезінде қабылданған шаралардың бірі. Өйткені егер кен өндірудің табыстылығы 15 пайыздан төмен болса, салықтың әрбір пайызы жобаның жалғасуына тікелей әсер етеді. Ал ПҚӨС мөлшерлемесін нөлге теңестіру өндіріс шығындарын азайтып, кәсіпорындардың қиын кезеңде де жұмыс істеуіне мүмкіндік береді. Бұл әсіресе шикізат бағасы төмендеген шақта, өндірісті тоқтатпай ұстап қалу қажет кезде өте өзекті.

Иә, қысқа мерзімде бюджетке түсетін кіріс азаюы мүмкін. Бірақ ұзақ мерзім тұрғысынан қарасақ, ең бастысы – жұмыс орындарын, инфрақұрылымды және салық түсімдерінің негізін сақтап қалу.

Бұл бастама моноқалалар үшін ерекше маңызды. Себебі мұндай қалаларда тау-кен кәсіпорындары тұрғындардың басты тірегі. Егер зауыттар жұмысын жалғастырса, демек адамдардың да табысы, тұрақтылығы да сақталады. Әрине, мұның бәрі бір күнде шешілмейді. Жаңғырту мен жаңа жобаларды іске қосу уақытты талап етеді. Бірақ дәл осындай қалалар үшін бұл – жай аман қалудың емес, алға ұмтылып, даму жолына түсу мүмкіндігі.

- Техногендік минералдық түзілімдерді (ТМТ) қайта өңдеу саласына берілетін салықтық жеңілдіктердің пайдасы неде деп ойласыз?

- Пайдалы қазбалар өндіруге салынатын салыққа (ПҚӨС) 0,1 коэффициент енгізілгеннен соң, қалдықтар мен үйінділерді қайта өңдеу әлдеқайда тиімді бола түспек. Соның арқасында ТМТ құрамындағы металдарды өндіру жобалары бизнес үшін тартымды болады. Бұған қоса, мемлекет те бұл бағытта арнайы келісімдер арқылы қосымша мүмкіндіктер ұсынып отыр. Мысалы, шикізатқа қолжетімділікті қамтамасыз ету, өндірісті жаңғыртуға арналған субсидиялар беру мен қайта өңдеу жобаларына қолдау көрсету сияқты ынталандыру тетіктері қарастырылған.

Қайта өңдеу тиімді салаға айналған кезде, бизнес те батыл шешім қабылдап, жаңа зауыт салуға немесе бар өндірісті жаңартуға бейім болады. Салық жүктемесінің азаюы жобалардың қаржылық тұрақтылығын арттырып, тәуекелді төмендетеді және инвестицияның қайтарымын тездетеді.

Ең маңыздысы – экономикалық және экологиялық мүдделердің үйлесуі. Техногендік қалдықтарды қайта өңдеу тек жаңа металл көзі емес, сонымен қатар өндірістік қалдықтар мен кен қоймаларының көлемін азайтудың нақты жолы. Экономикалық тиімділік компанияларды бұрын "қоқыс" саналған қалдықты қайта өңдеуге итермелейді. Бұл өз кезегінде табиғатқа түсетін салмақты азайтып, жер мен судың ластану қаупін төмендетеді. Егер мемлекет осы бағытта экологиялық талаптарды нақтылап берсе, мұндай салықтық жеңілдіктер экологиялық саясаттың пәрменді құралына айналары сөзсіз.

- Бұл Қазақстанның айналмалы экономикаға бет бұруының бір қадамы деп айтуға бола ма?

- Әрине. Өйткені айналмалы экономиканың басты мәне – ресурсты қайта пайдалану мен қалдық көлемін азайту. Қайта өңдеу тиімді салаға айналғанда, компаниялар да өз бизнес үлгілерін басқаша құра бастайды. Мәселен, материалды қайта айналымға қосу жолдарын іздейді. Бұл – ұзақ мерзімді, бірақ стратегиялық тұрғыдан дұрыс бағыт. Ол еліміздің шикізатқа тәуелділігін азайтып, тұрақты әрі жаңа экономиканы қалыптастыруға мүмкіндік береді.

- Геологиялық барлауға жұмсалған шығындарды салықтық шегерімге жатқызуға мүмкіндік беретін түзетулер қабылданды. Бұл өзгеріс саланың дамуына қалай әсер етуі мүмкін?

- Менің ойымша, бұл – өте маңызды қадам. Себебі геологиялық барлау жұмыстары қашан да қымбат және тәуекелі жоғары болып келген. Көп компания мұндай ірі зерттеулерге қаржы таба бермейтін. Енді осы шығындардың бір бөлігін салық салынатын табыстан шегеру мүмкіндігі бизнес үшін үлкен жеңілдік. Бұл инвесторлар үшін де тәуекелді азайтады.

Сондықтан алдағы уақытта компаниялар барлау жұмыстарын көбірек жүргізіп, инвесторлар да жаңа кен орындарын іздеуге ынталы болмақ. Соның нәтижесінде жаңа өндіріс орындары ашылып, жұмыс орындары көбейеді. Бұл сала дамуының тұрақты болуына да жол ашады.

- Неліктен мемлекет осындай қадамдарға барып отыр? Мұны бизнес пен билік арасындағы өзара келісім деп айтуға бола ма?

- Иә, жаңа Салық кодексіндегі шараларды шынында да өзара тиімді келісім деуге болады. Мемлекеттің басты мақсаты – халықтың жұмысын сақтап қалу, моноқалалардың тіршілігін қолдау және саланың ұзақ мерзімді дамуын қамтамасыз ету.

Бұл қадамның нәтижесінде мемлекет тек салық түсімін емес, жаңарған өндірісті, тұрақты экономиканы, экологиялық оң өзгерістер мен әлеуметтік тұрақтылықты да ұтады.

Бизнеске де дамуға, жаңа жобаларды қолға алуға және болашақты сенімді жоспарлауға жол ашылады.

Дәл осындай жағдайда мемлекет, бизнес және қоғам мүддесі бір арнада тоғысып отыр деуге болады.

Мәтіннен қате тапсаңыз, бізге жазыңыз