Бүгін Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаевтың шақыруымен Әзербайжан Президенті Ильхам Әлиев Қазақстанға мемлекеттік сапармен келді.

Екі күндік іс-шара Түркі жұрты үшін ғана емес, түгел Еуразия құрлығына маңызды сипат алып отыр.

Қазақстан мен Әзербайжан жұртының жақсы қарым-қатынаста екені басшылардың сапарынан көрінеді. Кейінгі 3 жыл аралықта Әзербайжан басшысы Ильхам Әлиев Қазақстанға төртінші мәрте келіп отыр. Алдымен 2022 жылдың қыркүйегінде жұмыс сапарымен келсе, былтыр шілдеде ШЫҰ саммитіне құрметті қонақ ретінде шақырылды. Арада көп өтпей, 2024 жылдың тамызында Орталық Азия басшыларының жиыны тұсында Астанаға келді. Міне, Ильхам Әлиев енді Қазақстанға ең жоғары дәрежелі саналатын мемлекеттік сапармен ат басын бұрып отыр.

Қазақстан Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев та Бакуге жиі бет бұрған. 2023 жылғы қарашада Әзербайжан жеріне жұмыс сапарымен барса, былтыр наурызда мемлекеттік сапармен табан тіреді. Осы айдың басында Түркі мемлекеттері ұйымының саммитіне қатысу үшін барғанын да жақсы білеміз.

Ресми түрде Қазақстан мен Әзербайжанның дипломатиялық қарым-қатынасы 1992 жылы орнады. Басқалардан бәсі жоғары тағы бір құжатты атамай кету мүмкін емес. Ол – 2005 жылы қабылданған Стратегиялық әріптестік және одақтастық қатынастар туралы шарт. Биыл 20 жыл болған бұл құжат екі елдің байланысын нығайтқаны даусыз. Келісім аясында екі ел халықаралық және өңірлік ұйымдар шеңберінде мүдделес болды.

Қазақстан мен Әзербайжанның қарым-қатынасы тарихи һәм мәдени сипатпен шектелмей, экономикалық өсімге ойысып отыр. Екі елдің тауар айналымына мән берсек, көрсеткіштердің артып жатқанын байқаймыз. Мысалы, Әзербайжанның Мемлекеттік кеден комитеті 2023 жылы екі ел 556,7 млн долларға сауда жасасқанын, ал 2024 жылы – 533,4 млн доллар, биыл алғашқы 8 айда қарқынды өсіп, 547,6 млн долларға жеткенін мәлімдеді.

Еліміз Әзербайжанға негізінен түсті металдар, мұнай, астық экспорттайды. Әсіресе бидайдың үлесі жоғары – 121,5 млн доллар. Ал Әзербайжан Қазақстанға құбырлар, алюминий шыбықтары, ауыл шаруашылығы және тамақ өнімдерін жеткізеді. Кәсіпкерлер де белсенді, қазір елімізде әзербайжандық 1,5 мың компания жұмыс істесе, қазақстандық 150 кәсіпорын Әзербайжан елінде ісін дөңгелетуде. 2005 жылдан 2025 жылдың бірінші тоқсанына дейін Әзербайжанның Қазақстан экономикасына құйған тікелей инвестициясы 424,6 млн долларға жетті. Өз кезегінде Қазақстан Әзербайжанға 156 млн доллар инвестиция бағыттаған.

Бұл кездесуден не күтуге болады? Халықаралық сарапшы, саясаттанушы Жанат Момынқұловтың пікірінше, бұл жолы кейінгі геосаяси өзгерістер әсерімен ашық әрі сенімге толы әңгімелер айтылады. Екі ел де осы кездесуге жақсы дайындықпен келген.

– Басты назар экономика, көлік, логистика және мәдени-гуманитарлық ынтымақтастық мәселелеріне аударылады. Көлік және логистика саласында тараптар Транскаспий халықаралық көлік бағыты аясында мультимодальды тасымалдарды арттыру, порт инфрақұрылымын дамыту және кедендік жүйелерді цифрландыру бойынша келісімдерге келуі мүмкін. Бұл бағыт Қазақстан мұнайының балама экспорт жолы ретінде де маңызды. Экономикалық серіктестікке келсек, іскерлік форум, бірлескен жобалар мен инвестициялық бастамалар болуы ықтимал. Сауда көлемін 1 млрд долларға жеткізу мақсаты қойылуы керек, – дейді сарапшы.

Момынқұловтың айтуынша, мәдени және гуманитарлық алмасу, білім беру, түркі мұрасы бойынша бағдарламалар жалғаса береді. Орталық Азия мен Кавказ арасындағы тарихи-мәдени байланысты нығайту маңызды бағыт болып қалады.

Энергетика мәселелері де ең маңызды тақырып. Қазақстан мұнайын Әзербайжан арқылы Еуропаға жеткізу, сонымен қатар, жасыл энергетика саласындағы бірлескен жобалар талқыланады. Сыртқы саясат және өңірлік қауіпсіздік бойынша пікір алмасып, Кавказдағы транзиттік, аймақтық процестерге Қазақстанның серіктес рөлі, ТМҰ және басқа халықаралық ұйымдар аясындағы үйлестіру мәселелері көтерілмек.

– Бұл сапар Орта дәліздің дамуына серпін беріп, Қазақстан мен Әзербайжанның еуразиялық кеңістіктегі логистикалық торап ретіндегі рөлін күшейтеді. Алайда жобалардың толық жүзеге асуы бірнеше жылды қажет етеді. Келісілген қадамдар сәтті іске асса, 2030 жылға қарай екі ел Қытай мен Еуропаны байланыстыратын маңызды стратегиялық хабқа айналуы мүмкін. Жалпы Әлиевтің мемлекеттік сапары екі ел қатынасын жаңа деңгейге көтеріп, екі халық пен ел арасындағы сенімді нығайтады. Әзербайжан мен Қазақстан арасындағы өзара байланыстар мен ұқсастықтар жаңа қырынан көрінетін болады, – деп толықтырды саясаттанушы.

Екі ел үшін бәрінен бұрын логистика, транзиттік әлеуеттің дамуы маңызды. Бұл тұста Орта дәліз аталып жүрген Транскаспий халықаралық көлік бағытын меңзейміз. Қазір жүк тасымалының көлемі қарқынды өсуде, биыл 5,2 млн тонна жүк тасымалдау көзделген. Оның тең жартысы алғашқы 7 айда орындалып қойды.

Қазір Қазақстан мұнайының аз бөлігі Баку-Тбилиси-Джейхан бағыты арқылы тасымалданып жатыр. Алдағы жылдары мұнай экспортының көлемін арттырып, 2027 жылға қарай осы маршрут арқылы жылына 7 млн тоннаға дейін "қара алтын" жеткізу жоспарланған. Осы арқылы Қазақстан мен Әзербайжан келешекте Еуропаны мұнаймен қамтамасыз етпек. 2050 жылға қарай кәрі құрлыққа мұнай мен конденсат экспорты тәулігіне шамамен 1,6 млн баррельге жететіні болжанған.

Бір байқағанымыз, қазір алыс-жақын елдердегі бұқаралық ақпарат құралдары Әзербайжан басшысының Қазақстанға мемлекеттік сапармен келуіне ерекше мән беріп жатыр. Әсіресе, әзербайжандық басылымдардың белсенділігі байқалады. Саясаттанушы Жанат Момынқұлов та бұны растап отыр. Мемлекеттік сапар аясында Әзербайжаннан өте көп журналист келіп, ақпарат таратуға дайын отыр. Қазақстан туралы көзқарастары да өте жақсы.

Сапар басталмас бұрын әзербайжандық Trend ақпарат агенттігі сарапшы Эмин Алиевтың екі ел байланысына қатысты пікірін жариялады. Ол екі ел Еуразия кеңістігінде жаңа күш құруға ұмтылатынын, бүгінде Еуропа мен Азияны байланыстырған көпірге айналғанын алға тартқан. Яғни, Каспий теңізі арқылы өтетін транзиттік жолдарды меңзеген. Қазақстан Ақтау мен Құрық порттарын дамытып, Каспий теңізін Еуразияның басты транзиттік күре тамырына айналдырып жатқанын айтады.

Қазақстан мен Әзербайжан арасындағы мәдени байланыстар да қарқынды дамып, екіжақты қарым-қатынастардың маңызды бөлігіне айналды. Мәдениет күндері, кинофестивальдер, көрмелер, гала-концерттер мен театр қойылымдары тұрақты түрде өткізіліп, ұлттық дәстүр мен өнерді таныстыруға ықпал етіп жүр. Білім беру мен ғылыми салаларда студенттердің алмасуы, конференциялар, бірлескен ғылыми-оқыту орталықтарын ашу, көрмелер мен дөңгелек үстелдер тұрақты түрде өткізіліп келеді.