Жарты жыл бұрын "Жомарт" кеніші елдің назарын өзіне аударған болатын. Қазір тергеу әлі жалғасуда, алайда кәсіпорын жаңа жағдайда жұмыс істеп жатыр. Zakon.kz тілшісі "Жомарт" кенішіне барып, қандай шаралар қабылданғанын және мұндай оқиға қайталанбас үшін не істеліп жатқанын біліп қайтты.

2025 жылғы 17 ақпанда кеніштегі ахуал қас қағым сәтте ғана өзгеріп шыға келді. Бастапқыда диспетчерлер бұл әдеттегі опырылу шығар деп ойлаған, алайда көп ұзамай кеніште табиғи газ жарылысы болғаны белгілі болды. Сол күні жеті адам үйіне оралмады. Дәл осы күн кәсіпорын өмірін екі кезеңге бөлді.

Содан бері алты ай өтті. Апат болған орын қазіргі кезде суға толып тұр, бұл аймақта жұмыстар жүргізілмейді. Ал, кеніштің өзі жаңа жағдайға бейімделіп, жұмыс істеп жатыр: ауа әр үш сағат сайын тексеріледі, желдету күшейтілген, ондаған датчиктер орнатылған, ал диспетчерлік пульттерде жер астындағы әр жұмысшының орны көрсетіліп тұрады.

Кеніш директоры Ербол Биболов сол күнгі жағдайды егжей-тегжейлі айтып берді. Оның сөзінше, қазу жұмыстары кезінде геологиялық қуыс ашылып, сол жерден су шыққан. Насостық жабдықты жеткізіп, коммуникация тартылғанша, қазылған кеңістікке газ жинала бастаған. Суды сорып, желдетуді қалпына келтіргеннен кейін кенеттен жарылыс орын алған.

"Одан кейін біз өндірісті тоқтаттық. 135 метр бұрғылау туралы шешім қабылданды. Бұл бізге желдету ұзындығын қысқартуға көмектесті. Екінші шешім – тұйық бөлікте не бар екенін білу үшін 4 ұңғыма бұрғылау болды. Екі ұңғыма жанынан өтіп кетті, ал қалған екеуі өндіріс орнына түсті. Біреуінде метанның концентрациясы 13,4%-ға жетті, ал екіншісінде – 10%-ға дейін. Әр ұңғымада әртүрлі", – деп толықтырды ол.

Оның айтуынша, газды оқшаулау үшін су тығыны (пробка) жасалған. Бұл тығын газды қабат ішінде ұстап тұрады, ал желдету жүйесі күшейтіліп, газды сыртқа шығарып отырады.

Қ.И. Сәтбаев атындағы "Жезқазғанцветмет" өндірістік бірлестігінің бас инженері Асқар Құйқабаев компания бұрын-соңды болмаған жағдайға тап болғанын айтты.

"Біздің кеніш көмір шахтасы емес, және бұл – принципті түрде маңызды. Корпорация алғаш рет метанның күтпеген пайда болуына тап болды, ал бұл мұндай кен орындары үшін өте сирек кездесетін құбылыс. Газдың көзін түсіну және қауіп деңгейін анықтау үшін біз жетекші ғылыми ұйымдарды тарттық. Мақсат біреу – одан әрі жұмыстарды жүргізудің қаншалықты қауіпсіз екенін бағалау болды", – деді ол.

Қайғылы оқиғадан кейін бірқатар ғылыми-зерттеу, техникалық және ұйымдастырушылық шаралар жүргізілді. Төрт ірі жоба наурыз айында аяқталды, ал екінші кезең – уақытша шаралар бойынша ұсыныстарды дайындаумен байланысты болды. Тергеудің өзі үкіметтік комиссиямен жүргізілді, оның құрамында сегіз кіші комиссия болды. Олардың әрқайсысы өз ұсыныстарын дайындап, нәтижесінде орындалуға ұсынылған 45 іс-шарадан тұратын тізім жасалды.

Қазіргі уақытта:

• 29 іс-шара орындалды немесе тұрақты негізде орындалып жатыр — бұл бақылау, мониторинг, нұсқаулықтар мен қауіпсіздік шараларына қатысты.
• 16 іс-шара әлі де орындалу үстінде, олардың қатарында ғылыми зерттеулерге байланысты шаралар да бар.

Өндірістік қауіпсіздік жүйелерін қолдау басқармасының басшысы Гүлшат Естаева негізгі шешімдердің бірі – желдетуді күшейту болғанын айтты.

"Метан жеткілікті ауа келіп тұрған жағдайда тарайды, сондықтан оның жиналуына жол бермеу маңызды. Қазір барлық жүйелер орталықтандырылған түрде бақыланып, басқарылып жатыр. Біздің кеніш көмір шахтасы емес, бұл – принципті түрде маңызды. Корпорация алғаш рет метанның күтпеген пайда болуына тап болды, ал бұл осындай кен орындары үшін өте сирек жағдай. Газдың көзін анықтап, қауіп деңгейін бағалау үшін біз наурыз айында бірнеше жетекші ғылыми ұйымдарды тарттық. Мақсат біреу – жұмысты одан әрі жалғастырудың қаншалықты қауіпсіз екенін бағалау. Біз алғашқы қорытындыларды алдық. Біздің қазбаларда көмір қабаттары да, мұнай өнімдері де жоқ. Белгілі бір жағдайларда және қосымша қауіпсіздік шараларын сақтай отырып, жұмысты жалғастыруға болады",- деп түсіндірді Естаева.

Бүгінде кеніште көпдеңгейлі аэрогаздық бақылау жүйесі жұмыс істейді. Senson-СВ-5031-С маркалы бес датчик орнатылған, олар атмосфера жағдайын тәулік бойы бақылайды және мәліметтерді автоматты түрде DMMS жүйесіне жібереді.

"Сиректес" базасында заманауи жабдықтар мен өзіміздің зертханамызды енгіздік. Бізде газ анализаторлар, Altair құралдары, ауа мен кеннен сынама алу үшін жаңа жүйелер бар. Үкіметтік комиссияның талабы бойынша метанның пайда болған әр нүктесі мен жұмыс кестелеріндегі өзгерістер тіркелетін есеп журналдары енгізілді", – дейді Гүлшат Естаева.

Қосымша түрде 130 "Спутник 1М" газ анализаторы сатып алынды, бұл әрбір өндірістік учаскені жабдықтауға мүмкіндік берді. Қазір өлшеулер ВГСЧ (Кен қазу құтқару қызметі) мамандарымен бірлесіп әр үш сағат сайын жүргізіледі. Соңғы көрсеткіштер — 0,0% метан.

Гүлшат Естаева жыл соңына дейін техникаға 16 метан-реле орнатылатынын атап өтті. Егер датчик метанның рұқсат етілген деңгейден асқанын тіркесе, қозғалтқыш автоматты түрде тоқтайды. Бұл технологиялар бұған дейін Ресейдің көмір шахталарында қолданылған және енгізуге ұсынылған. Енді олар "Жомартта" да қолданылып жатыр.

Бұдан бөлек, 15,5 шақырым сәуле тарататын кабель төселді, жеке қорғаныс құралдарын (ЖҚҚ) тексеру терминалдары мен бейнебақылау жүйесі орнатылды. Әрбір шахтерге орналасуын анықтауға арналған жеке белгісі бар шам берілген. Егер қызметкер бір сағаттан аса қозғалмаса, жүйе автоматты түрде дабыл береді. Сонымен қатар, қызметкерлердің әрекеттерін нақты уақыт режимінде бейнемен бақылау енгізілді.