Осыдан 34 жыл бұрын, 1991 жылы 29 тамызда Семей ядролық сынақ полигоны ресми түрде жабылды. Бұл күн Қазақстанның бастамасымен Ядролық сынақтарға қарсы халықаралық әрекет күні ретінде белгіленген. Осы датаға орай Zakon.kz тілшісі Семей полигонының өткені мен бүгіні жайлы ақпарат дайындады.

Полигон тарихынан

Семей ядролық сынақ полигоны 1948 жылы ашылып, онда 40 жыл ішінде 456 ядролық сынақ жасалды – оның ішінде әуеде, жерде және жерасты жарылыстары бар. 1949–1963 жылдар аралығында сыналған ядролық зарядтардың жиынтық қуаты Хиросимаға тасталған бомбаның қуатынан 2 500 есе көп болды.

"Семей ядролық сынақ полигонында жүргізілген сынақтар адамдардың денсаулығы мен қоршаған табиғи ортаға орны толмас зиян келтірді. Сарапшылардың бағалауынша, шамамен 1,3 миллион тұрғын радиациялық сәулеленудің әсеріне ұшырады", – делінген gov.kz сайтында.

"Невада – Семей" қозғалысы және полигонның жабылуы

1989 жылы ядролық сынақтарға қарсы "Невада – Семей" қозғалысы құрылып, халық наразылығы күшейді. Нәтижесінде, 1991 жылы 29 тамызда Қазақстан Президенті полигонды жабу туралы тарихи жарлыққа қол қойды.

Бүгінгі күні: Ұлттық ядролық орталық (ҰЯО)

Полигон жабылғаннан кейін оның базасында Курчатов қаласында Ұлттық ядролық орталық (ҰЯО) құрылды.

"ҰЯО алдына күрделі міндеттер қойылды. Ең алдымен – жаппай қырып-жою қаруын таратпау режимін қамтамасыз ету. Бұл жұмыстар бүгінгі күні де халықаралық серіктестермен тығыз ынтымақтастықта жүргізілуде", – деді ҰЯО РМК "Радиациялық қауіпсіздік және экология институты" филиалының директоры Асан Айдарханов.

Бұрынғы қауіп көзі болған жерде енді ғылыми зерттеулер жүргізілетін алаң пайда болды. Мысалы, мұнда жаһандық сейсмикалық желіні калибрлеуге арналған бірегей эксперименттер жүргізілді, халықаралық бақылауды қамтамасыз ететін мониторинг станциялары жүйесі салынды. Радиациялық қауіпсіздік саласын дамытуға бағытталған зерттеулер іске асырылады. Бұған қоса, бұрынғы полигонның радиациялық жағдайы бағаланып, оның ғылыми-техникалық базасы ғылым үшін жаңа өмірге ие болды.

"Бұл база жаңартылды, кеңейтілді. Жаңа қондырғылар мен сынақ стендтері жасалды. Бүгінгі таңда орталықтың бүкіл тәжірибелік базасы республика және халықаралық ғылыми бағдарламалар аясындағы зерттеу жұмыстарында, әлемнің жетекші ұйымдарымен бірлесіп, белсенді қолданылып жатыр".

Қауіп әлі де бар

ҰЯО өкілдерінің айтуынша, радиоактивті ластану полигоннан жүздеген шақырымға тараған. ⠀

"Қазақстан Республикасының "Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен азаматтарды әлеуметтік қорғау туралы" заңында ядролық сынақтардың әсеріне ұшыраған аумақтардың жіктемесі айқындалған. Ең ластанғандар – Абай ауданының Саржал ауылдық округі, Бесқарағай ауданының Долон ауылдық округі, таратылған Жанасемей ауданының Сарапан және Иса елді мекендері. Қазіргі уақытта ҰЯО осы аумақтарда кешенді экологиялық зерттеулер жүргізуде. Нәтижелер негізінде халыққа техногендік радионуклидтерден келетін дозалық жүктемелер бағаланып, қазіргі экологиялық мәселелер анықталады және қажет болған жағдайда ядролық сынақтардың салдарын жою мен дозалық жүктемені азайту бойынша ұсыныстар әзірленеді".

Қазақстан – ядролық қарусызданудың жаһандық үлгісі

Қазақстан ядролық қарудан бірінші болып ерікті түрде бас тартқан ел ретінде халықаралық аренада бейбіт бастамаларымен ерекшеленді. Ел басшылығының қабылдаған шешімдері мен ҰЯО-ның жұмысы халықаралық тұрақтылық пен қауіпсіздікке үлкен үлес қосуда.

"Бұрынғы полигон аумағын қауіпсіз етуге бағытталған жұмысқа қатысу – мен үшін үлкен жауапкершілік. Меніңше, балаларға мектептен бастап бұл полигонда қандай сынақтар жүргізілгенін, не мақсатта және оның қандай салдары болғанын айтып отыру маңызды. Өйткені өткенді білмесек, оны қайталау қаупі бар", – дейді ол. Асан Айдарханов, Радиациялық қауіпсіздік және экология институтының директоры:

29 тамыз – бұл тек тарихи дата емес, адамзат баласының бейбітшілік жолындағы күресінің символы.