«Есірткіге қарсы соғыстан» – «наркотизмге» қарсы күреске жол.

Қасым-Жомарт Тоқаевтың қызметіндегі басты бағыттардың бірі – есірткі трафигіне қарсы саясат. Соңғы жылдары Мемлекет басшысының бұл саладағы риторикасы мен шешімдерінде айқын өзгерістер байқалады. Егер бастапқы кезеңде әңгіме негізінен наркоманияға қарсы күрес жайлы болса, 2025 жылдың тамызында Президент түбегейлі жаңа тұжырымдаманы жариялап, «есірткіге қарсы соғыстан» «наркотизмге» қарсы кешенді күреске көшу қажеттігін атап өтті. Бұл нені білдіреді? Caravan.kz медиа порталының тілшісі анықтап көрді.

Қауіптің ауқымы және алғашқы шаралар

2022 жылғы 1 қыркүйектегі Жолдауында Тоқаев халық денсаулығына ең үлкен қатердің бірі ретінде синтетикалық есірткілерді атаған. Оның айтуынша, соңғы үш жылда айналымнан тәркіленген «синтетика» көлемі он есеге артқан, сондай-ақ, бағасы арзандап, қолжетімділігі күшейген. Әлеуметтік желілер мен мессенджерлерде еш кедергісіз сатылып, тіпті үйге жеткізілуі бұл құбылысты ұлттық қауіпсіздік деңгейіндегі қатерге айналдырды. Осыған байланысты Президент наркомания мен есірткі бизнесіне қарсы кешенді жоспар әзірлеуді тапсырды.

2023 жылы Үкімет 2023–2025 жылдарға арналған жоспарды бекітті. Онда заңнаманы жетілдіру, шекараларды заманауи құралдармен жабдықтау, жаңа реабилитациялық орталықтар ашу, сот сараптамасының әлеуетін арттыру сияқты бағыттар қамтылды. Бұл бастамаларды іске асыруға 53,1 млрд теңге бөлінді. Алайда 2024 жылғы қыркүйектегі Жолдауында Тоқаев «нақты нәтижелер байқалмайды» деп ашық мойындады.

«Наркотизм» ұғымы және жаңа стратегия

2025 жылғы 13 тамызда Қауіпсіздік Кеңесінің отырысында Президент есірткіге қарсы саясатты қайта қараудың қажеттігін мәлімдеді. Тоқаев дәстүрлі «наркомания» ұғымының орнына «наркотизм» терминін енгізді. Оның түсіндіруінше, бұл ұғым әлдеқайда кең, себебі ол тек медициналық мәселені ғана емес, сонымен бірге әлеуметтік, экономикалық, құқықтық және ұлттық қауіпсіздік сұрақтарын да қамтиды.

Жаңа доктринаның басты қағидасы – дифференциалды тәсіл, атап айтқанда нашақорлар репрессия емес, емдеу мен реабилитацияның нысаны болуы тиіс, ал есірткі бизнесіне қатаң әрі ымырасыз құқық қорғау ықпалы жасалуы керек. Осы мақсатта Есірткіге қарсы ведомствоаралық штабтың мәртебесі көтеріліп, Ішкі істер министрлігінің құзыретінен Үкіметке берілді. Бұл қадам күресті жалпыұлттық деңгейге шығарып, ведомствоаралық үйлесімділікті күшейтуге бағытталды. Сондай-ақ Президент интернеттегі «есірткі романтикасына» қарсы кең көлемді ақпараттық жұмыс жүргізуді тапсырды.

Проблемалар мен қайшылықтар

Дегенмен жаңа стратегия да бірқатар күрделі мәселелерді ашып көрсетті. Ең алдымен, реабилитация жүйесінің әлсіздігі айқын байқалады. Нашақорлар мен олардың туыстары қоғамдағы стигматизациядан қорқып, көмекке жүгінуден жасқанады. Анонимді қолдау қызметтерінің жеткіліксіздігі және бар орталықтардың тиімсіздігі мәселені ушықтырып отыр. Екіншіден, нақты статистикалық деректердің сенімді еместігі жағдайдың ауқымын толық бағалауға мүмкіндік бермейді. Тоқаевтың өзі ақпараттық-аналитикалық жұмысты күшейту қажеттігін ерекше атап өтті.

Нәтижелер мен статистика

ІІМ дерегінше, 2025 жылдың жеті айында 4655 есірткі қылмысы анықталған. Оның ішінде 2100-і ауыр және аса ауыр қылмыстар. 24 ұйымдасқан қылмыстық топтың ісі әшкереленіп, 12 көшбасшы мен 48 белсенді қатысушы ұсталды. Жалпы 11 тоннадан астам есірткі тәркіленіп, оның ішінде синтетиканың көлемі үш есеге артқан. Сонымен қатар, 102 нарколаборатория жойылды, 20 мыңнан астам сайт бұғатталды, 2,5 млрд теңгеге күдікті банк операциялары тоқтатылды.

Бас прокуратураның ресми статистикасы да үрейлі көрініс береді. 2025 жылдың жеті айында есірткіге қатысты құқықбұзушылықтар 4,9%-ға өскен. Дегенмен есірткі тұтынуға байланысты емес қылмыстар азайғанымен, таратумен айналысатындардың саны 16,3%-ға көбейген.