Үкімет депутаттармен бірлесіп, жыныс ауыстыруға түбегейлі тыйым салу мәселесін қарастыруға дайын.

Биылғы жылдың тосын бір жаңалығы: АҚШ Президенті Дональд Трамп Америкада бұдан былай тек дәстүрлі екі жынысты – әйел мен ерді ғана танитын жарлыққа қол қойғаны белгілі.

Сондай-ақ, Құрама Штаттардың көшбасшысы жынысын ауыстырған трансгендерлерге әскери қызметті атқаруға, спорттық жарыстарға қатысуға және басқа да бірқатар салада еңбек етіп, нәпақасын табуына, табысқа жетуіне тосқауыл қойды.

DW дерегінше, сарапшылардың бағалауынша, АҚШ-та жасы 13-тен асқан жалпы саны 1,6 миллиондай трансгендер бар.

Трамп жарлықтарына сәйкес, олардың жаңа "идентификациясы" ресми мойындалмайды, құқықтары жаппай шектеледі. Басқаша айтқанда, Қазақстанға демократияның "темірқазығы" тағылым-үлгі беріп отыр.

Артынша, 5 наурызда Мэриленд округтік сотының федералдық судьясы Брендан Херсон Трамптың бұл жарлығының бүкіл ел бойынша күшіне енуін ұзақ мерзімге тоқтата тұруға бұйрық берді. Яғни, әзірге ол шектеулер өмірге жолдама алған жоқ.

Бірақ осы прецеденттің өзі әлемнің әр түкпірінде дәстүрлі құндылықтарды жақтайтын қоғамдастықтар арасында желпініс, серпіліс пен шабыт тудырды. Оның лебі Қазақстанға да келіп жетуде.

Бұған дейін Үкімет басшысына ұсыныспен жүгінген бір топ Мәжіліс депутаты "жыныстық идентификациясында ақауы барларды" мәжбүрлі түрде емдеуді ұсынып келеді.

Бұл – бұрын КСРО-да қолданылған белгілі тәжірибе. Кеңес Одағында "гомосексуалдарды" мәжбүрлеп емдеу, іс жүзінде "жындыханаға" қамау жүзеге асырылды.

Сондай-ақ кеңестік Қылмыстық кодексте атақты 121-ші бап ("Мужеложство") болды. Ол бойынша КСРО-да, 60 жыл ішінде шамамен 60 мың адам сотталған екен.

90-шы жылдары Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін төл Қылмыстық кодексін жазғанда, кейбір дәрігер, заңгерлер, депутаттар мұндай нормаларды сақтау қажеттігін дәлелдеп бағыпты. Сол заманның жаңғырығы қазіргі дәуірге жетті.

"Ата-баба сақтап жеткізген еліміздің бай тарихын, оның өзіндік болмысын, салт-санасын, бізге мұраға қалған мәдени және дәстүрлі құндылықтарды назарға ала отырып, жыныстық сәйкестендіруінде ақауы бар тұлғалардың жынысын өзгертуін – құптауға болмайтын іс деп санаймыз!" – делінген депутаттардың Үкіметке хатында.

Жалпы, ұлттық заңнама, соның ішінде қолданыстағы "Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы кодексі" тіпті ақыл-есі сау емес адамдардың да жынысын ауыстыруына рұқсат етеді.

"Психикалық, мінез-құлықтық бұзылушылықтары (аурулары) бар адамдардан басқа, жиырма бір жасқа толған, әрекетке қабілетті, жыныстық сәйкестендіру ауытқушылықтары бар адамдардың өз жынысын ауыстыруына құқығы бар. Жыныстық сәйкестендіру ауытқушылықтары бар адамдар үшін медициналық куәландыру және жынысын ауыстыруды жүргізу тәртібін уәкілетті орган айқындайды", – деп нақты жазылған Денсаулық кодексінің 156-бабында.

Яғни, мұны депутаттардың өздері заңдастырып қойды. Кезінде соны құптаған Мәжілістің бұрынғы және қазіргі депутаты, бүгінде соған тосқауыл қою туралы жаңа бастаманың бір авторы Магеррам Магеррамовтың сендіруінше, "жынысын ауыстырғысы келетіндердің көбі сау, қандай да физикалық аномалиясы жоқ".

"Демек, ақау олардың басында ғой? Бұзушылығы психикалық және мінез-құлықтық сипатта деп тұспалдауға негіз бар. Олай болса, сау адамның тәніне гормоналды және хирургиялық араласуды ақтауға болмайды. Бұл Гиппократтың: "Залал келтірме!" деген медициналық қағидатына қайшы. Мұндай манипуляцияларға рұқсат ету деструктивті жандар үшін рұқсат етілген нәрселердің өрісін кеңейтіп береді. Ал, олардың тілектері біздің мәдениетімізге жат идеялардан бастау алады. Оларды психикалық және мінез-құлықтық бұзушылықтан емдеу қажет", – деді мәжілісмен Магеррамов.

Мәжіліс депутаттары Үкіметтен жынысты хирургиялық коррекциялау жолымен әйелден – еркек, еркектен – әйел жасауға тыйым салуды сұрады. Бұған құмартушыларды мінез-құлықтық, психикалық бұзушылықтан емдеуді ұсынды.

Бұдан бөлек, жынысты ауыстыруға рұқсат ететін заңнаманы өзгертуді талап етті. Бұл енді депутаттардың өз қолындағы нәрсе екені түсінікті.

Бұл бастамаға қатысты Үкімет басшысы Олжас Бектенов өз ұстанымын білдірді. Қолдайтынын жеткізді.

"Жынысты хирургиялық түзетуге қатысты, сондай-ақ қоғамдық денсаулық сақтау саласындағы тиісті мемлекеттік саясатқа баға беру жөніндегі сұрау Үкіметте қаралды. Денсаулық сақтау министрлігінің медициналық ақпараттық жүйелерінен алынған дерек бойынша бүгінде Қазақстан Республикасында жынысқа хирургиялық коррекция жүргізу деректері тіркелмеген", – деді Олжас Бектенов.

Ол кодексте рұқсат етілгенімен, Тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі (ТМККК) аясында да, сондай-ақ медсақтандыру (МӘМС) аясында да мұндай манипуляциялар қаржыландырылмайтынын мәлімдеді. Жүргізілсе, жасырын, коммерциялық негізде жүзеге асырылады.

"Мұндай сипаттағы операциялар мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қаржыландырылмайды. Яғни, мемлекет кепілдендірген тегін медкөмекте де, міндетті әлеуметтік медициналық сақтандыру жүйесінде де ол қарастырылмаған", – деді Бектенов.

Сондай-ақ, 2020 жылғы 30 қазанда Денсаулық сақтау министрі Алексей Цой тұсында №ҚР ДСМ-170/2020 бұйрығы қабылданды. Бұйрықпен әлгі аталған екі қаражат көзінен ақысы төленетін медициналық қызметтердің тізбесі бекітілді.

Қазіргі кезде де қолданылатын бұл тізбеде құнын бюджет өтейтін пластикалық операциялардың арасында жынысты ауыстыру жоқ.

Үкімет басшысы депутаттардың өздері қабылдаған, бірақ қазіргі жағдайда депутаттардың қанын қарайтып отырған Денсаулық кодексінің 156-бабын өзгертуден "кетәрі" еместігін білдірді.

"Айтылғанды ескере келе, қажет болған жағдайда мемлекеттік органдар депутаттық корпуспен бірге отырып, сөз болып отырған тақырыпта жаңа заңнамалық өзгерістерді пысықтауға дайын!" – деді Премьер-министр Олжас Бектенов.