Конституция – қоғам дамуының айнасы, Ата заң – құқықтық мемлекеттің іргетасы. Биыл Қазақстан азаматтары үшін маңызды құжаттың қабылданғанына 30 жыл толады. Осы уақыт аралығында Қазақстанның Конституциясы мен құқықтық жүйесі қандай сапалық өзгерістерге ұшырады? Осы және өзге де маңызды сұрақтарға Конституциялық Сот судьясы Айжан Жатқанбаева EL.KZ порталына берген сұхбатында жан-жақты жауап берді.

Ата Заңның 30 жылдығы: тарихи сабақтастық пен серпіліс

EL.KZ: Айжан ханым, Конституцияның 30 жылдық тарихында еліміздің құқықтық жүйесінде нақты қандай өзгерістер болды? 1993 және 1995 жылғы Конституциялар мен қазіргі Конституциялық Сот жүйесінің сабақтастығын қалай бағалайсыз?

Айжан Жатқанбаева: Қазақстандағы конституциялық даму үдерісі бірізді әрі эволюциялық сипатта жүріп жатыр. 1993 жылғы Конституция еліміздің тәуелсіздігін құқықтық тұрғыда бекітіп, парламенттік-республикалық модельге негізделген алғашқы Ата заң болды. 1995 жылы қабылданған жаңа Конституция президенттік басқару формасын бекітіп, билік тармақтарының өзара іс-қимылы мен тепе-теңдігіне негізделген тиімді мемлекеттік жүйені қалыптастырды. Осы Конституция шеңберінде Конституциялық Кеңес құрылып, ол конституциялық бақылау функциясын атқарды. Ал 2023 жылдан бастап жұмыс істей бастаған Конституциялық Сот – осы жүйенің логикалық жалғасы әрі жаңа сапалық кезеңі. Оның құрылуы 1993 және 1995 жылғы конституциялық идеялардың сабақтастығын сақтай отырып, құқықтық қорғау механизмдерінің ашықтығы мен азаматқа бағдарлануын күшейтті.

Ең алдымен, құқық үстемдігі мен адам құқықтарының басымдығы конституциялық деңгейде орнықты. Заңнаманың тұрақтылығы мен жүйелілігі артты, құқық қолдану тәжірибесі біріздендірілді. Азаматтардың сотқа жүгіну, әкімшілік әділет, прокуратураның және адвокатураның дербестігі сияқты тетіктер дамыды. Конституциялық бақылау механизмі жаңа сапалық деңгейге көтеріліп, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың пәрменді тетігі қалыптасты. Әсіресе 2022 жылғы конституциялық реформалардан кейін 2023 жылдан азаматтардың Конституциялық Сотқа тікелей жүгіну құқығы енгізіліп, оларды құқықтық қорғау жүйесінің белсенді қатысушысына айналдырды, Конституцияға заңдардың сәйкестігін қамтамасыз ететін демократиялық бақылау тетігі қайта жаңғыртылды.

Бүгінде Конституциялық Сот – Конституцияның үстемдігін, оның тікелей әрекет етуін қамтамасыз ететін, адам мен азаматтың құқықтары мен бостандықтарын қорғаудың басты кепіліне айналып отыр.

Енді Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкестігін тексеру туралы өтінішпен мемлекеттік билік өкілдері ғана емес, сонымен қатар азаматтар, Адам құқықтары жөніндегі уәкіл және Бас прокурор да жүгіне алады.

Қарапайым азамат пен Конституциялық Сот: жаңа дәуірдің мүмкіндігі

EL.KZ: Конституциялық Сот қарапайым азамат үшін қаншалықты қолжетімді және тиімді институт? Конституциялық Сот құрылғаннан бері келіп түскен азаматтардың өтініштері ішінде ең жиі кездесетін мәселелер қандай?

Айжан Жатқанбаева: Соңғы жылдары жүргізілген конституциялық реформалардың мәні де сол – азаматтардың Конституциямен бекітілген құқықтары мен бостандықтарын қорғау тетіктеріне қолжетімділікті арттыру. Соның нәтижесі ретінде, конституциялық бақылау органы қайта құрылды. Енді өзінің Ата заңмен бекітілген құқығы бұзылды деп тапқан жағдайда, кез келген азамат осы органға тікелей өзі немесе заңды өкілі арқылы жүгінуге толық құқылы.

2023 жылдан бері Конституциялық сотқа он мыңнан астам өтініш келіп түсті. Келіп түскен өтініштердің басым бөлігі, яғни 99%-ы азаматтардан түссе, қалған 1%-ы (9 өтініш) мемлекеттік органдар мен депутаттар сияқты өзге субъектілерден болды.

Конституциялық Сот келіп түскен өтініштерді алдын ала зерделеу нәтижесінде 500-ден аса қаулы қабылдады. Олардың ішінде 78 өтініш бойынша заңдар мен заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілер нормаларының Конституцияға сәйкестігі тексеріліп, 70 қорытынды шешім шығарылды.

Құқық нормаларының Конституцияға сәйкестігіне жүргізілген тексеру нәтижесінде 19 норма Конституцияға сәйкес емес деп танылса, 25 құқық нормасы Конституциялық Сот берген түсіндірмеге сай конституциялық деп танылды.

Іс жүргізуге қабылданған өтініштердің аздығы азаматтардың көпшілігінің Конституциялық Соттың құзыретіне жатпайтын мәселелерді көтеруіне қатысты болды. Атап айтқанда, азаматтар заңды күшіне енген сот шешімдерін қайта қарауды, лауазымды тұлғалар мен судьялардың әрекеттерін тексеруді және оларды жауапкершілікке тартуды немесе қолданыстағы заңнамаға өзгерістер мен толықтырулар енгізуді, оның нормаларын түсіндіруді сұраған. Ескерте кететін жайт, мұндай мазмұндағы өтініштер біздің органның құзыретіне жатпайды. Конституциялық Сот мәселерді тек құқық тұрғысынан қарайды, яғни қолданыстағы заңнаманың Ата заңымызға сәйкес немесе керісінше сәйкес емес деген мәселелерді шешеді.

Жол берілген талаптарға сәйкес келмеген өтініштер азаматтарға тиісті кері қайтарылды. Айта кету керек, өтініштің қайтарылуы азаматты сол заң нормасының немесе басқа нормативтік құқықтық актінің Конституцияға сәйкестігін тексеру туралы талаппен қайта жүгіну құқығынан айырмайды. Ең бастысы – қайтала жолданатын өтініш Конституциялық заңмен тікелей белгіленген талаптарға сәйкес рәсімделуі тиіс.

Егер азамат қандай да бір норманың конституцияға қайшы екенін сот шешімінде оны қолданумен байланыстырып көрсетсе, онда бұл шешім шығарылған күннен бастап Конституциялық Сотқа жүгінуге дейін бір жылдан аспауы тиіс. Бұл – аса маңызды талап. Себебі бұндай жағдайларда азаматтың бұзылған құқықтарын қалпына келтіру үшін сотқа қайта жүгіну мүмкіндігі бар екендігін айта кету жөн.

Сонымен қатар, егер азаматтардың конституциялық өтінішке қойылатын талаптар бойынша кеңес немесе түсініктеме алу қажеттігі туындаса, олар Конституциялық Сот жанындағы Өтініштерді қабылдау орталығына немесе ресми сайтта көрсетілген телефондар арқылы хабарласа алады. 2023 жылы ашылған Конституциялық Сот Аппаратының Азаматтарды қабылдау орталығында келушілерге, соның ішінде мүмкіндігі шектеулі жандарға да барлық қажетті жағдайлар жасалған. Бұл ең алдымен, азаматтарға Конституциялық Сотқа жүгіну тәртібі мен рәсімдері туралы жан-жақты құқықтық кеңес алуға мүмкіндік беретін құқықтық ақпараттық орталық. Сонымен қатар, азаматтарға өтініш беру тәртібі бойынша көмек көрсету мақсатында орталықта заңгер-кеңесшілер тарапынан тегін құқықтық көмек көрсетіліп, қазіргі уақытта 1,4 мыңнан астам азамат құқықтық кеңес алды.

EL.KZ: Соттың «бір шешіммен мыңдаған адамның құқығын қалпына келтіру» қабілеті жайлы нақты мысал келтіре аласыз ба?

Айжан Жатқанбаева: Конституциялық бақылау органы қызметіндегі маңызды мәселенің бірі – оның қорытынды шешімдерінің орындалуы.

Осы күнге дейін қабылданған 70 шешімде заңнаманы жетілдіруге бағытталған құқықтық ұстанымдар мен ұсыныстар қамтылған.

Келіп түскен өтініштер құқық жүйесінің барлық салаларын қамтыды деп айтуға болады. Жүгінген азаматтар салық және неке-отбасы салаларынан бастап, қылмыстық және еңбек құқықтарына дейінгі түрлі бағыттарда заң нормаларын тексеру туралы бастамалар көтерген.

Конституциялық Сот заңнаманы Конституцияға сәйкестендіру қажеттігін атап көрсетіп, оны одан әрі жетілдіру бойынша ұсыныстар берді. Барлық қорытындылар мен негіздемелер тиісті нормативтік қаулыларда баяндалған.

Сонымен қатар, Конституциялық Сот Конституцияға сәйкес емес деп таныған нормаларға қатысты қабылданған шешімдерге заң шығарушы мен құқық қолданушы органдардың ерекше назар аудару қажеттігін де атап өтеді. Өйткені мұндай шешімдер жедел әрекет етуді талап етеді. Бұған дейін айтылғандай, 19 құқық нормасы Конституцияға қайшы деп танылды.

Мысалы, Салық кодексінің 616-бабының 1-бөлігінің 13) тармақшасы. Бұл норма мемлекеттік баж төлеуден тек талапкерлерді босатқан, осылайша әлеуметтік мәртебесі тең өзге тараптардың сот арқылы қорғалу құқығын шектеген.

Кемсітушілік белгілері неке және отбасы заңнамасында да анықталды. Атап айтқанда, ер адам заңды некеде болмаса, оған бала асырап алуға шектеу қою (91-баптың 2-тармағының 11) тармақшасы) ерлер мен әйелдердің бала тәрбиесіндегі теңдігі қағидатына қайшы деп танылды.

Тағы бір жағдайда «Неке (ерлі-зайыптылық) және отбасы туралы» кодекстегі норма бұрынғы ерлі-зайыптылардың ортақ мүлікті бөлу кезінде өз құқықтарын қорғаудағы тең мүмкіндігін шектеген. Конституциялық Сот мұндай талапты белгілеу бұрынғы ерлі-зайыптылардың бұзылған құқықтарын қорғау және қалпына келтіру үшін сот төрелігіне қол жеткізуін шектейтінін және соның салдарынан заңды түрде сатып алынған кез келген мүлікті, атап айтқанда некеде тұрған (ерлі-зайыпты болған) кезде сатып алынған мүліктегі үлесті жеке меншікке алу құқығына қол сұғатынын көрсетті. Осы тұрғыда Жоғарғы сот өзінің нормативтік қаулысына өзгерістер енгізді. Атап айтқанда, түзетулерге сәйкес, некесі бұзылған жұбайлар олардың бірлескен ортақ меншігі болып табылатын мүлікті некенің бұзылған күніне қарамастан өзара келісім бойынша бөледі. Даулы жағдай туындаған кезде және жауапкер талап қою мерзімін қолдану туралы өтініш берген жағдайда, сот талап қою мерзімін Азаматтық кодекстің 180-бабы 1-тармағына сәйкес есептейді.

Конституциялық Соттың бірқатар нормативтік қаулыларында кейбір нормалар Конституцияға сәйкес деп танылғанымен, олардың жеткілікті дәрежеде айқын еместігі құқықтық анықсыздық туындатып отырғаны көрсетілді. Осыған байланысты Конституциялық Сот азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын тиімді қорғауды қамтамасыз ету үшін заңнаманы одан әрі жетілдіру қажеттігін ұсынады.

Өз кезегінде прокуратура органдары Конституциялық Соттың шешімдерін орындау мақсатында үлкен жұмыс атқарып жатыр. Бас прокуратураның 2024 жылы берген мәліметінше, прокурорлар қосымша 15 мыңнан астам қылмыстық және 4,5 мың азаматтық істерді, сотталған азаматтардың 3 мың шағымдары мен арыздарын, үй қамағы түріндегі бұлтартпау шараларын қолдану туралы 3,5 мың материалды зерделеген. Осы ретте, Конституциялық Соттың нормативтік қаулыларын орындау үшін прокурорлар 26 адамның құқықтарын қалпына келтіру жөнінде шаралар қабылдаған, оның ішінде 13 қадағалау және ден қою актілері (8 – қадағалау актілері (наразылықтар), 5 ден қою актілері (қолдаухаттар, өтініштер) енгізілді.

EL.KZ: Сотқа келіп түсетін өтініштердің сипаты азаматтардың құқықтық сауаты мен қорғану механизмдеріне деген сенімінің деңгейін көрсете ала ма?

Айжан Жатқанбаева: Құқық қорғау бағытындағы жаңа орган құрылған соң, бастапқы кезеңде азаматтардан келіп түскен өтініштердің басым бөлігі Конституциялық Соттың құзыретіне жатпайтын. Сондықтан бұл кезеңде Конституциялық Соттың функциялары мен өкілеттіктерін қоғамға дұрыс әрі нақты түсіндіру аса маңызды болды. Бүгінде бұл бағыттағы жұмыстың нақты нәтижелер беріп жатқанын айтуға болады. Азаматтардың, сондай-ақ олардың өкілдері – адвокаттар мен заң консультанттарының өтініштерін талдау нәтижелері көрсеткендей, Конституциялық Соттың құзыретіне нақты сай келетін өтініштердің үлесі артып келеді. Мәселен, алғашқы екі жылда мұндай өтініштердің үлесі шамамен 25% болса, ағымдағы жылы бұл көрсеткіш 28%-ға жетті. Бұл халықтың Конституциялық Соттың мәні мен өкілеттіктерін түсіну деңгейі біртіндеп артып келе жатқаның айқын көрсетеді.

Сонымен қатар, азаматтар алғашқы жылдары қылмыстық және қылмыстық-процестік заңнамаға қатысты, сондай-ақ құқық қорғау, мемлекеттік қызмет, сот жүйесіне байланысты мәселерді көтерсе, соңғы жылы өтініштердің мазмұны азаматтық және әлеуметтік салаға қатысты өтініштермен толығып жатыр.

Ашықтық пен әділет: Конституциялық Сот қызметіндегі жаңа тәсілдер

EL.KZ: Конституциялық Сот адам құқықтарын қорғау институты ретінде өз жұмысында қандай жаңа тәжірибелер мен тәсілдерді қолдануда? Конституциялық сотты толық ашықтыққа көшіру күн тәртібінде бар ма?

Айжан Жатқанбаева: Біз басқа елдердің конституциялық соттарының тәжірибесін мұқият зерделедік. Негізінде, азаматтардың өтініштеріне және жалпы Конституциялық Соттың қызметіне қатысты барлық негізгі ережелер халықаралық үздік тәжірибелерге сәйкес келеді.

Әрине, біздің қызметімізде басқа елдердің конституциялық соттарынан өзгешеленетін бірқатар артықшылықтары бар. Мысалы, қазақстандық Конституциялық Сот конституциялық іс жүргізуге қатысатын есту қабілеті бойынша мүгедектігі бар адамдарға мемлекет есебінен ымдау тілі маманының (сурдоаудармашының) қызметін ұсынады. Мемлекет кепілдік берген заң көмегін алуға құқығы бар азаматтар Конституциялық Сотқа өтініш білдіріп, өз мүдделерін қорғау үшін адвокат немесе заң консультантын тағайындауды сұрай алады.

Конституциялық іс жүргізу барысында тек адвокаттар мен заң консультанттары ғана емес, сонымен қатар өкілдік ету құқығы заңмен, жарғымен немесе ережемен белгіленген ұйымдардың уәкілетті өкілдері де азаматтардың мүдделерін білдіре алады. Сонымен қатар, басқа конституциялық соттардан айырмашылығы, біздің азаматтар Конституцияға сәйкестігін тексеру туралы өтініш үшін мемлекеттік баж салығын төлеуден босатылған. Яғни, Конституциялық Сотқа ешқандай баж салығын төлемей, тегін жүгінеді.

Ашық отырыстарды онлайн трансляциялау төрағалық етушінің және конституциялық іс жүргізуге қатысушылардың рұқсатымен мүмкін. Алайда бұл трансляциялар отырыстың қалыпты өтуіне кедергі келтірмеуі тиіс. Айта кету керек, Конституциялық Сот отырыстарын жалпы юрисдикция соттарының процестерінен айырмашылығы бар. Мұнда нақты құқық нормасының Конституцияға сәйкестігі қаралады, бұл, әдетте, кәсіби қауымдастықтың қызығушылығын тудырады.

Конституциялық Сот өз қызметін барынша ашық жүргізеді. Байқасаңыз, барлық шешімдер ресми сайтта жарияланған, әр шешімге түсінікті болуы үшін қысқаша анықтама қоса берілген, жаңалықтар мен релиздер әлеуметтік желілерде тұрақты түрде жарияланып тұрады. Осы тұрғыда конституциялық іс жүргізуге қабылданбаған өтініштер бойынша да олардың қабылданбау себептері көрсетіле отырып, ақпарат жарияланатынын ерекше атап өткен жөн. Бұл өз кезегінде азаматтардың Конституциялық Сотта қандай мәселелер қарағанын айқын жеткізеді.

EL.KZ: Конституцияға енгізілген соңғы өзгерістер (2022 жылғы реформа) конституционализмді күшейтуге қалай әсер етті?

Айжан Жатқанбаева: Қазақстан Республикасының Конституциясының 1-бабында мемлекет өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік мемлекет ретінде орнықтыратыны, ал оның ең жоғары құндылықтары – адам, оның өмірі, құқықтары мен бостандықтары екені белгіленген. Жаңартылған Конституция неғұрлым ашық, есеп беретін және әділетті мемлекетті қалыптастыруға бағытталған, онда азаматтардың құқықтары мен бостандықтары басты орынға қойылған.

Конституцияға 33 бап бойынша 56 түзету енгізілді. Нәтижесінде тежемелік әрі тепе-теңдік тетіктері күшейтілген жаңа модель ұсынылып, ел басқару жүйесі «суперпрезиденттік» үлгіден күшті Президенті, ықпалды Парламенті, есеп беретін Үкіметі бар президенттік республикаға өтті.

Түзетулердің бірінші бөлігі – Президент өкілеттіктерін шектеуге, екінші бөлігі – Парламенттің рөлін күшейтіп, заң қабылдау тәртібін және Үкіметтің есептілігін арттыруға, үшінші бөлігі – демократиялық институттарды дамытуға және адам құқықтарын қорғауға бағытталды.

Реформа аясында кеңейтілген өкілеттіктері бар Конституциялық Сот қайта құрылды. Азаматтардың, Бас Прокурордың және Адам құқықтары жөніндегі уәкілдің Конституциялық Сотқа жүгіну құқығы енгізіліп, конституциялық бақылаудың ауқымы артты.

Конституциялық новеллалар «Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы», «Прокуратура туралы», «Қазақстан Республикасындағы Адам құқықтары жөніндегі уәкіл туралы» конституциялық заңдарды және басқа да бірқатар заңнамалық актілерге өзгерістер енгізуді қамтыды. Бұл заңдар 2022 жылғы 5 қарашада Мемлекет басшысының қатысуымен өткен салтанатты қол қою рәсімінде қабылданды.

EL.KZ: Келешекте Конституцияға енгізілуі мүмкін өзгерістердің сипаты қандай болуы мүмкін? Қандай мәселелер жетілдіруді талап етеді?

Айжан Жатқанбаева: Қазақстанның Конституциясы салыстырмалы түрде әлемде жас заңдардың бірі болып саналады. Сондықтан Ата заңымыз қоғамдық даму мен заманауи сын-қатерлерге икемді түрде бейімделгенін айта аламыз.

Конституция уақытпен үндесіп, бірақ уақыттан озық тұратын тірі материя. Ол қоғамның тыныс-тіршілігіне, рухани дамуына сай жаңғырып отырады. Бірақ бұл өзгеріс өзегі – тұрақтылық. Бұл сұрағыңыз келешек ұрпақтың жауабын талап ететін сұрақ деп ойлаймын.

Сондықтан да біз Конституциямызға келешекте нақты қандай өзгерістер енгізілуі мүмкін деген сауалдан гөрі, қоғамымыз қай құндылықтарды дәріптейді, құқықтық мәдениетіміз қай деңгейге жетті деген сұрақтарға мән бергеніміз жөн. Өйткені шынайы жаңғыру мәтіндегі өзгерісте емес, сана тереңдігіндегі өзгерісте болмақ.

Судьялардың тәуелсіздігі: тағайындау тәртібі мен мерзімі

EL.KZ: Конституциялық Сот судьяларының тағайындалу тәртібі мен өкілеттік мерзімі олардың тәуелсіздігіне кепіл бола ала ма?

Айжан Жатқанбаева: Судьяларға қойылатын талаптар мен олардың тағайындалу тәртібі Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасының Конституциялық Соты туралы» Конституциялық заңында айқындалған. Конституциялық Соттың құрамына кемінде қырық жастағы, жоғары заңгерлік білімі бар, құқық саласында жоғары біліктілікке ие, мінсіз іскерлік беделімен ерекшеленетін және заңгерлік мамандық бойынша кемінде он бес жыл еңбек өтілі бар Қазақстан Республикасының азаматы тағайындала алады.

Қазіргі Конституциялық Сот түрлі салаларда ұзақ жылдық тәжірибесі бар практик заңгерлермен қатар, құқықтану ғылымының беделді өкілдерінен құралған. Бұл теориялық білім мен практикалық тәжірибені ұштастыра білген шынайы теңгерімді құрам деп есептеймін. Конституциялық Сот судьялары сегіз жыл мерзімге тағайындалады және бір реттен артық тағайындалуға жол берілмейді. Бұл тәртіп судьялардың тәуелсіздігін қамтамасыз етуге бағытталған. Сондай-ақ, судьялардың саяси партияларға мүше болуына тыйым салынуы олардың бейтараптығы мен тәуелсіздігін нығайтады.

EL.KZ: Сот ерекше пікір білдіру құқығын қаншалықты белсенді пайдаланады және оны жария етудің маңыздылығы қандай?

Айжан Жатқанбаева: Қорытынды шешіммен келіспеген Конституциялық Соттың судьясы өз пікірін жазбаша түрде баяндауға құқылы. Бұл құжат конституциялық іс жүргізу материалдарында тіркеледі. Алайда Конституциялық Сот судьясының өзінің ерекше пікірін жариялауға және оған жария түрде сілтеме жасауға құқығы жоқ.

EL.KZ: Конституциялық мәдениетті нығайту үшін қоғам мен білім беру жүйесі қандай рөл атқаруы тиіс?

Айжан Жатқанбаева: Құқықтық мәдениетті арттыру – барлық мемлекеттік органдардың, азаматтық қоғамның және әрбір азаматтың ортақ міндеті. Біз үшін құқықтық мәдениетті дамыту, сондай-ақ қоғаммен және халықаралық сараптамалық қауымдастықпен сындарлы диалог орнату – басты басымдықтардың бірі. Осы бағытта Конституциялық Сот судьялары шетелдік сарапшылармен 57 диалогтық кездесу өткізді, сондай-ақ халықаралық сарапшылардың қатысуымен бірқатар конференциялар ұйымдастырылды.

Адвокаттар, заң консультанттары және үкіметтік емес ұйым өкілдеріне арналған вебинарлар өткізілді. Жалпы саны екі мың адамды қамтыды. Жастармен және академиялық ортамен жұмысқа ерекше назар аударылады. Шетелдік 9 және қазақстандық 7 жоғары оқу орнында студенттермен дәрістер мен кездесулер өтті. Сондай-ақ мемлекеттік органдардың, заңгерлік қауымдастық пен азаматтық сектордың өкілдері қатысқан 14 воркшоп өткізілді. Әр воркшопқа шамамен 100 адам қатысты. Конституциялық Сот жанындағы Ғылыми-консультативтік кеңестің 5 отырысы өтті, онда құқықтық өзекті мәселелер мен оларды шешу тәсілдері талқыланды. Бұл бағыттағы жұмыс жүйелі түрде жалғасуда.

EL.KZ: Конституция тек заңгерлер үшін емес, бүкіл қоғам үшін маңызды құжат. Қазақстандықтардың күнделікті өмірінде Конституцияның рөлі қандай болуы керек деп ойлайсыз?

Айжан Жатқанбаева: Конституция әрбір азаматтың күнделікті өмірінде қолданатын құқықтары мен бостандықтарының бастауы. Мысалы, әр азамат өз кәсібін таңдап, сүйікті ісімен айналыса алады, ел ішінде еркін қозғала алады, білім алады, медициналық қызметтерге қол жеткізеді, балаларын тәрбиелейді, зейнетақысын алады, өз мүлкін басқарады және ақпаратты еркін тұтынып, қажет болған жағдайда сот арқылы өз құқын қорғай алады. Осылайша Конституция әрбір адамның өмірін қоршап, оның әлеуметтік, экономикалық және құқықтық мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді. Сондықтан Конституцияның рөлі айқын, және оны әркім түсініп, құрметтеуі тиіс. Конституция тек қағаздағы құжат емес, біздің өміріміздің негізін құрайтын құқықтық кепілдік.

Биыл Қазақстан Республикасы Конституциясының қабылданғанына 30 жыл толып отыр. Бұл – еліміздің тарихындағы аса маңызды белес. Осы атаулы күнге орай мемлекет көлемінде арнайы «Ата Заң – тәуелсіздік тірегі» ұлттық іс-шаралар жоспары бекітіліп, ауқымды шаралар ұйымдастырылуда. Бұл – Конституцияның қоғамдағы орны мен мәнін насихаттап, азаматтардың құқықтық мәдениетін арттыруға бағытталған кешенді жұмыс.

EL.KZ: Сұхбатыңызға көп рахмет!