ХХ ғасырдың бірінші жартысында кеңестік саясат елдің тамырына балта шапқан аса ауыр кезең ретінде тарихта қалды.

Сол зұлмат жылдардың зобалаңын зерттеп, халықаралық деңгейде кеңінен танытып жүрген санаулы шетелдік ғалым бар. Түркиядағы профессорлар Гүлжанат Құрманғали Эрджуласун мен Жемиле Кынажы солардың алдыңғы қатарында. Олар қуғын-сүргін құрбандарының өмір жолы мен рухани мұрасын ғылыми түрде зерттеп, әлем қауымдастығына танытып келеді.

- Гүлжанат Эрджуласун Анкарадағы Хажы Байрам Вели университетінің тарих профессоры. Алаш мұрасын 12 жасынан бері зерттеп келеді. Ол шетелдік мұрағаттардан Алаш арыстарының сирек еңбектерін тауып, ғылыми айналымға енгізді. Зерттеушінің айтуынша, Алаш идеясы ел тәуелсіздігінің тарихи негізі.

Гүлжанат Курманғали Эрджиласун, профессор, доктор тарихшы (Түркия):

- Өмірлік кумир ретінде, идеал ретінде аламын. Бірақ әлі күнге шейін олардың қанша еңбектерін оқысам да таңқаламын. Неге дейсіздер ме? Олар жан-жақты. Шет тілдерін біледі. Олар экономика туралы жаза алады. Олар саясат, тарих емес, география ғана емес, биология, зоология, педагогика, психология, алгебра, геометрия кітаптары бар. Жан-жақты болған. 20 ғасырдың басында қазақ тілінде қаншама оқулық жаза алатындай, әлемдік деңгейдегі ғылымды зерттеп, бірақ қазақтың өзіндік этно педагогикасын өзіндік ғылымын тұрмыс-тіршілігімен байланыстыра отыра жаза алған.

Профессор Гүлжанат Алаш қайраткерлерін тек ғылыми тұлғалар емес, ұлттың ағартушылық символы ретінде көреді. Олар жан-жақты білімді, түрлі салада еңбектер жазған, қазақ тіліне оқулықтар әкелген көшбасшылар. Сол тұлғалардың еңбектерін танып, түсіну — болашаққа бағытталған қадам.

Гүлжанат Курманғали Эрджиласун, профессор, доктор тарихшы (Түркия):

- Алаш тақырыбы, біз 88 жылдан бастап біле бастадық. Ақталғаннан кейін айтыла бастады. Бұл тақырып, шетелде зерттеліп жатқан өте құнды еңбектер бар. Менің зерттеулерімнің нәтижесінде 1929 жылы Германияда ең үлкен біздің тарихымызға байланысты кітапхана қорына Ахмет Байтұрсынұлының екі кітабының енгізілгенін көрдім. 1937 жылы біздің арыстарымыздың атылып жатқан кезі. Ғылыми зерттеулерге негіз болған. 1937 жылы біздің арыстарымыздың атылып жатқан кезі. Тағы Германияда Йоханнес Бенсинг түрколог ғалымның екі мақаласын таптым. «Түркістан халықтарының тәуелсіздік күресі» деп аталады. Біз Алаш зиялыларын ұлықтай білсек, оларды одан әрі жақсы түсіне білсек, біз одан әрі тек күшті боламыз.

Анадолының тумасы, қазақ тілін жетік меңгерген Жемиле Кынажы Алаш зиялыларының шығармашылығын түрік оқырманына таныстырып жүрген түрколог. Ол репрессия тақырыбында көлемді ғылыми зерттеулер жазып, сол дәуірдің күрделі шындығын терең талдаған. Ғалым үшін бұл тек ғылыми қызығушылық емес, бауырлас халыққа деген жанашырлық.

Жемиле Кынажы, профессор, доктор түрколог:

- Түркияда бірінші шыққан диссертациялардың бірі Мағжан Жұмабай туралы. Біз сол себепті Алаш азаматтарын өте жақсы көреміз. Менің де «Қазақстанда репрессия» деген зерттеуім бар. Бұл зерттеуімде мен құғын- сүргін құрбандарын, қалай болғанын, неге олар атылып кетті, неге олар Сібірге жіберілді? Бұларды жұмыста зерттедім. Ашаршылық құрбандарын. Қалай болды? Неге 2 млн астам қазақстанда өлді. Жоғалып кетті. Қазақ стептерінде. Осыны зерттедім бұл кітабымда.

Жемиле Кынажы — тарихи әділеттілікті қалпына келтіруге сүбелі үлес қосып келе жатқан танымал зерттеуші. Ол ашаршылық пен қуғын-сүргіннің себеп-салдарын нақты деректермен негіздеп, өз еңбектерінде жан-жақты баяндаған. Ғалымның пайымдауынша, өткенге әділ баға беру ұлттық сананы оятудың алғышарты.

Жемиле Кынажы, профессор, доктор түрколог:

- Олар бүткіл өмірін халықтары үшін өткерді. Халықтарының жолына бастарын қойды. Тек қана халықты ағарту үшін. Олардың ең үлкен идеялары осы болды. Сол үшін оқытуымыз керек.

Тарих — ұмытқандарға қатал. Еске алу тек өткенге тағзым емес, болашаққа сабақ. Репрессия мен ашаршылық құрбандарын есте ұстау — ұлт ұжданын сақтаудың жолы. Ал оларды төрткүл дүниеге танытып жүрген ғалымдардың еңбегі бауырлас елдер арасындағы рухани байланыстың үлгісі. Түркиядағы тарихшылардың бастамасы — Алаш рухын жаңғырту жолындағы халықаралық миссия.