Адамның өмірі мен денсаулығы – ең қымбат құндылық . Алайда кейде ауыр сырқат, жарақат немесе туа біткен ақау салдарынан жалғыз мүмкіндік – ағза алмастыру (трансплантация) болып жатады. Бұл – бір адамның мүшесін немесе тінін басқа адамға немесе сол адамның өз ағзасына көшіру арқылы өмірді сақтап қалуға бағытталған күрделі медициналық процедура.

Қазақстандағы қазіргі жағдай

Бүгінде елімізде донорлық ағза күту тізімінде 4226 адам бар. Оның ішінде 128-і — балалар.

• Бүйрек – 3828 адам

• Бауыр – 219 адам

• Жүрек – 146 адам

• Өкпе – 27 адам

• Жүрек-өкпе кешені – 6 адам мұқтаж.

Науқастардың көпшілігі үшін уақыт шешуші рөл атқарады. 2024 жылы Қазақстанда 260 адамға ағза ауыстыру операциясы жасалды. Оның 237-сі тірі донордан, ал 23-і қайтыс болған донордан алынған. 2012 жылдан бастап елде 2810 трансплантация жасалған.

Кім донор бола алады?

ҚР Кодексіне сәйкес, донорлар екіге бөлінеді:

Тірі донор:

• 18 жастан асқан;

• Ақыл-есі дұрыс;

• Нотариалды келісім берген;

• Медициналық тексеруден өткен.

Мұндай жағдайларда этикалық комиссия донорлық шешімнің заңдылығын қарап, туыстықты растайды.

Қайтыс болғаннан кейінгі донор:

• Ми өлімі анықталған;

  Ми өлімі – адамның миы толық тоқтап, ешқандай жұмыс істемей қалатын жағдай. Яғни ми адамды тірі ұстауға жауап беретін барлық қызметін (тыныс алу, жүрек жұмысын реттеу, дене қызуын бақылау, сезіну, ойлау, қимылдау) мүлде атқармай қояды. Адам сыртынан қарағанда тірі сияқты көрінуі мүмкін, өйткені: Бірақ шын мәнінде, оның миы ештеңе сезбейді, ойламайды және ештеңеге жауап бермейді. Бұл — адам қайтыс болды деген сөз. Жүрегі соғып тұрады (жасанды аппарат көмегімен);Өзі дем алмайды, бірақ тыныс алу аппараты оны ауамен қамтамасыз етеді.

• Өмірінде өзі немесе туыстары қарсы болмаған.

Бір донордың мүшелері 7 адамның өмірін құтқарып қалуы мүмкін.

Донор болуға қалай келісім береді?

Азамат көзі тірісінде электронды немесе жазбаша түрде өз шешімін қалдыра алады. Бұл ҚР Кодексінің 209-бабының 8-тармағына сәйкес жүзеге асады.

Egov.kz арқылы:

• Жүйеге ЭЦҚ немесе СМС арқылы кіру;

• «Денсаулық сақтау» → «Трансплантация мақсатында ерікті донор болу/бас тарту» қызметін таңдау;

• «Келісімді тіркеу» немесе «Бас тартуды тіркеу» нұсқасын таңдау.

Емхана арқылы:

• Жеке куәлікпен тіркелген емханаға бару;

• Арнайы үлгідегі өтініш толтыру;

• Мөрі мен дәрігердің қолы бар анықтама беріледі.

Қазақстан азаматтары үшін трансплантация – тегін. 2024 жылдың қыркүйек айындағы мәлімет бойынша, 111 600 қазақстандық өздерінің қайтыс болғаннан кейінгі донорлыққа қатысты шешімдерін тіркеген, оның ішінде 104 400 адам бас тартқан, 7 200 адам келісім берген .

Ешқандай өтініш жазбаса ше?

Егер адам көзі тірісінде ағза донорлығына келіскені немесе бас тартқаны жөнінде жазбаша өтініш қалдырмаған болса, онда трансплант-координаторлар жақын туыстарынан рұқсат сұрайды. Егер барлық туыстары келіссе де, бір ғана адам қарсы болса, ағзалар алынбайды.

Сондай-ақ ағзалар төмендегі санаттағы адамдардан алынбайды:

• • Балалардан

  • Жақын туыстары жоқ адамдардан

  • Жеке басы анықталмаған тұлғалардан

Бұл тәртіп — қоғамдық дау-жанжалдың алдын алу мақсатында енгізілген.

Донор болуға кім жарамайды?

• Адам өзі немесе туыстары қарсы болса;

• Ми өлімі расталмаған болса;

• Жұқпалы аурулар (ВИЧ, гепатит, туберкулёз) болса.

Трансплантация тізіміне қалай енуге болады?

Мультидисциплинарлық комиссия ағза алмастыру қажеттігін растаса, пациент республикалық күту тізіміне енгізіледі.

Қажет құжаттар:

• Комиссия шешімі;

• Медициналық құжаттар (қан тобы, резус-фактор, бой-салмақ, қарсы көрсетілімдер);

• Жеке куәлік пен жазбаша келісім.

Жұқпалы ауруы бар науқастар (мысалы, ВИЧ немесе гепатит) тиісті диагнозы бар донордан ағза алу мүмкіндігіне ие.

Донор болу – адамға үміт, өмір және болашақ сыйлау. Бұл шешім тек бір адамның емес, тұтас отбасының тағдырын өзгертуі мүмкін. Ал Қазақстанда бұл процесс заңмен реттеліп, ерікті түрде және тегін жүзеге асады.

Айта кетейік, бұған дейін Түркияда 500-ден аса науқасқа трансплантация жасаған дәрігер Сүлеймен Жұматаевпен сұхбаттасқан едік.